Η σημασία των εμβολιασμών σήμερα

Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Εμβολιασμών, στο τέλος κάθε Απριλίου, αποτελεί πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Γραφείου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με στόχο την αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία του εμβολιασμού για την πρόληψη ασθενειών και την προστασία της ζωής. Μια υπόθεση ζωής διαχρονικά επίκαιρη, με την πανδημία COVID-19 να αναδεικνύει με τραυματικό τρόπο τις αντιδράσεις των ανθρώπων σε συνθήκες διακινδύνευσης. Η απειλή εξαπλώθηκε με ταχύτητα, συστηματικά μέσω της τοπικής και πλανητικής διασύνδεσης, αναμφίβολα δραματικά με τη μαζική απώλεια ανθρώπινων ζωών σε μια κοινωνία ακραία εκτεθειμένη όσο και εξαρτημένη σε καταιγιστική επικοινωνιακή υπερπληροφόρηση (infodemic).

Αποκάλυψε ταυτόχρονα την άμεση δυναμική κινητοποίηση της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, που με τη συσσωρευμένη εμπειρία της, σε διάστημα λίγο περισσότερο από έναν χρόνο, ανταποκρίθηκε στην κοινωνική προσδοκία και προσέφερε τα ουσιαστικότερα (αν όχι τα απόλυτα) μέσα αντιμετώπισης, τα εμβόλια κατά του SARS-CoV2.

Υπερβαίνοντας τη δυσπιστία, την κινδυνολογία, τη συνωμοσιολογική παραπληροφόρηση, την πολιτικοποιημένη ανάγκη απόδοσης ευθυνών, οι κοινωνίες γνωρίζουν πλέον ότι η αποφυγή της επανάληψης μιας νέας πανδημίας (με τις οικονομικές-κοινωνικές-υπαρξιακές επιπτώσεις) απαιτεί τη διαρκή υγειονομική επαγρύπνηση και την ύπαρξη επικαιροποιημένων αξιόπιστων προγραμμάτων εμβολιασμού.

Η αξία του εμβολιασμού

Ο εμβολιασμός αναγνωρίζεται ως μια από τις πιο επιτυχημένες και οικονομικά αποδοτικές παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας παγκοσμίως. Η αξία του δεν πρέπει να προσμετράται με την απλουστευμένη συσχέτιση κόστους-αποτελεσματικότητας αλλά προσεγγίζοντας ευρύτερες κοινωνικές αξίες. Σήμερα η αξιολόγηση ενός τεκμηριωμένου προγράμματος εμβολιασμού βασίζεται σε 4 αξιακούς πυλώνες:

• την ατομική/προσωπική αξία, που αφορά την πρόληψη των ασθενειών και την προστασία της ζωής των ανθρώπων όλων των ηλικιών, ως ατομικό δικαίωμα
• την κατανεμητική αξία, δηλαδή τη δίκαιη διανομή των πόρων σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες, στοχεύοντας στη διασφάλιση της ισότητας, της καθολικότητας και της αλληλεγγύης προς όλους
• την τεχνική αξία – τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των εμβολίων που διασφαλίζουν την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων με ασφαλέστερο τρόπο
• την κοινωνική αξία που αντανακλάται στη συμβολή του εμβολιασμού στην υγειονομική περίθαλψη και δι’ αυτής στην κοινωνική ευημερία

Ατομική προστασία

Τα εμβόλια έχουν αναδειχτεί-αποδειχθεί από τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας της εποχής μας, σώζοντας έως και 5 εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως κάθε χρόνο, προστατεύοντας από τη βρεφική ηλικία μέχρι την ενήλικη ζωή από περισσότερα από 20 απειλητικά για τη ζωή λοιμώδη νοσήματα.

Αν και απέχουμε από την εξάλειψη των μολυσματικών ασθενειών, όπως συνέβη με την ευλογιά (η νόσος δεν υφίσταται πλέον σε κανένα σημείο του πλανήτη και οδήγησε στην κατάργηση της χρήσης του εμβολίου-δαμαλισμού από το 1980), οι τακτικοί εμβολιασμοί έχουν οδηγήσει σε πλήρη έλεγχο πολλών ασθενειών, μειώνοντας δραστικά τη συχνότητά τους, το ποσοστό θνησιμότητας και τις σχετικές επιπλοκές τους.

Ενδεικτικά 16 εκατομμύρια περιπτώσεις παράλυσης έχουν αποτραπεί με το εμβόλιο πολιομυελίτιδας από το 1988, ενώ 23 εκατομμύρια ζωές σώθηκαν με το εμβόλιο ιλαράς από το 2000. Ο εμβολιασμός κατά της ηπατίτιδας Β και του HPV θα μπορούσε να αποτρέψει 1,1 εκατομμύρια περιπτώσεις καρκίνου τραχήλου της μήτρας και ήπατος κάθε χρόνο παγκοσμίως.

Σχεδόν μισό εκατομμύριο ζωές έχουν σωθεί μεταξύ ατόμων ηλικίας 60 ετών και άνω από την έναρξη του εμβολιασμού για τον COVID-19 στις 33 χώρες όλης της ευρωπαϊκής περιφέρειας του ΠΟΥ.

Προσβασιμότητα

Η παγκόσμια κοινότητα προ της πανδημίας, παρέμενε επί μία 10ετία στάσιμη ως προς την εμβολιαστική της κάλυψη στα συνήθη εμβόλια. Οι εντατικές προσπάθειες εμβολιασμού έναντι του ιού SARS-CoV2 οδήγησε τα εμβολιαστικά προγράμματα σε επιπρόσθετες οπισθοχωρήσεις. Το 2019 η παγκόσμια κάλυψη για το εμβόλιο DTP (Διφθερίτιδας-Τέτανου-Κοκκύτη) κυμαινόταν στο 86%, αλλά μέχρι το 2021 είχε πέσει στο 81%, σημειώνοντας το χαμηλότερο επίπεδό της από το 2008. 18 εκατομμύρια παιδιά δεν έλαβαν κανένα εμβόλιο – ο υψηλότερος αριθμός που έχει αναφερθεί από το 2005.

Οι ανισότητες που υπήρχαν παγκοσμίως μεταξύ χωρών διαφορετικών οικονομικών επιπέδων επιδεινώθηκαν. Χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος και περιοχές πρόσφατων και πολύχρονων πολεμικών συγκρούσεων, αντιμετωπίζουν χαμηλά αποθέματα εμβολίων, γεγονός που καθιστά τα εμβόλια απρόσιτα.

Σε χώρες υψηλότερου εισοδήματος με επαρκείς προμήθειες εμβολίων, έχει εμφανιστεί «διστακτικότητα» όσον αφορά τα εμβόλια. Κοινωνικά πρότυπα και μύθοι υπονομεύουν την εμπιστοσύνη σε αυτά και οδηγούν σε χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη. Στις ίδιες χώρες η εισροή μεταναστών και προσφύγων και οικονομικά ασθενέστερων μετακινούμενων ομάδων, επαυξάνουν τον αριθμό του επίνοσου πληθυσμού.

Η διολίσθηση κοινωνιών σε κινδύνους ενδημικών υγειονομικών απειλών ως αποτέλεσμα είτε αντικειμενικών συνθηκών είτε ατεκμηρίωτων προσωπικών επιλογών είναι ανησυχητική και προβληματική.

[Μάρτιος 2024 Δελτίο Τύπου ΕΟΔΥ: Στην Ελλάδα από τις αρχές του έτους 2024 έχουν καταγραφεί 34 κρούσματα κοκκύτη, ενώ κατά το έτος 2023 είχαν δηλωθεί 9 κρούσματα. Ανάμεσα στα κρούσματα συμπεριλαμβάνονται 17 παιδιά και έφηβοι, εκ των οποίων 6 αφορούν σε βρέφη ηλικίας κάτω του έτους, ενώ ένα νεογνό κατέληξε.]

Η Ελλάδα ευτυχώς διαθέτει ένα σύγχρονο και επικαιροποιημένο εμβολιαστικό πρόγραμμα, τόσο στην κάλυψη του παιδικού όσο και του εφηβικού και του ενήλικου πληθυσμού και τα εμβόλια παρέχονται δωρεάν ώστε να διασφαλίζεται η ισότιμη πρόσβαση στο αγαθό του εμβολιασμού.

Τεχνική αξία των εμβολίων

Τα εμβόλια είναι από τα πιο ελεγμένα και ασφαλέστερα διαθέσιμα ιατρικά προϊόντα. Πριν γίνει διαθέσιμο κάθε εμβόλιο για χρήση, διενεργούνται εκτενείς δοκιμές σε εργαστήρια και διεξάγονται πολλές κλινικές δοκιμές για να διασφαλιστεί ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές και αποτελεσματικό. Ακόμη και όταν ένα εμβόλιο είναι διαθέσιμο, η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά του συνεχίζει να παρακολουθείται, ώστε να μπορούν να εντοπιστούν πιθανοί σπάνιοι κίνδυνοι, τόσο στο επίπεδο κατασκευής όσο και στο επίπεδο εφαρμογής με συστήματα φαρμακοεπαγρύπνησης , αναφοράς ανεπιθύμητων συμβάντων και επιβεβαίωσης του δοσολογικού του σχήματος.

Η ποιοτική εξέλιξη των εμβολίων είναι διαρκής από την έναρξη εφαρμογής τους. Ενδεικτικά μέχρι το 1980 ο αριθμός των αντιγόνων των χρησιμοποιούμενων εμβολίων, έναντι 8 νόσων, ήταν 3.217. Σήμερα έναντι 14 νόσων ο αριθμός των αντιγόνων είναι 133-140. Οι σταθεροποιητές, τα έκδοχα, τα ανοσοενισχυτικά τροποποιούνται διαρκώς προς το ασφαλέστερο και αποτελεσματικότερο.

Οι παραγωγικές πλατφόρμες δημιουργίας εμβολίων εξελίσσονται ραγδαία αξιοποιώντας τις τεχνολογικές εξελίξεις. Από τα εμβόλια των ζώντων εξασθενημένων/αδρανοποιημένων παθογόνων, ιόμορφων σωματιδίων, συνθετικών πεπτιδίων, τα τοξικογενή, τα πολυσακχαριδικά (η παράθεση των διαφόρων ειδών εμβολίων προς αναγνώριση της συστηματικής πολύχρονης πορείας τους) οδηγούμαστε σήμερα με τη βοήθεια της γενετικής μηχανικής στα εμβόλια επόμενης γενιάς, εμβόλια βακτηριακών/ιικών φορέων, εμβόλια DNA, εμβόλια mRNA.

Τα εμβόλια αυτά θα μπορέσουν να υπερκεράσουν το εμπόδιο της ικανότητας κάποιων συγκεκριμένων παθογόνων να μεταλλάσσονται ταχύτατα (γενετική μεταβλητότητα), θα επιταχύνουν τις διαδικασίες της παραγωγής και θα αυξήσουν την ασφάλεια σε αναδυόμενες απειλές για τη δημόσια υγεία (πανδημίες). Επιπρόσθετα, οι νέες τεχνολογίες των εμβολίων πιθανά θα προσφέρουν και επιτυχημένες θεραπευτικές λύσεις για μη μολυσματικές ασθένειες όπως είναι ο καρκίνος.

Κοινωνικός αντίκτυπος

Όσο η αξία του εμβολιασμού στην ατομική υγεία είναι πρόδηλη τόσο αυτονόητη είναι και η συμβολή του στη συνολική ευημερία της κοινωνίας. Τα εμβόλια όχι μόνο σώζουν ζωές, συμβάλλουν επίσης στη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας χάρη στη μείωση των νοσηλειών και της απαιτούμενης ιατρικής περίθαλψης, των επισκέψεων και εξετάσεων και, ως εκ τούτου, στην αύξηση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων.

Οι εμβολιασμοί μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα εμφάνισης ανθεκτικών λοιμώξεων και την ακατάλληλη χρήση αντιμικροβιακών, συνθήκη που προκαλεί την ανάπτυξη αντιμικροβιακής αντοχής. Η υψηλή/αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών στην κοινότητα, αποτελεί μια τεράστια απειλή για τη δημόσια υγεία, καθώς οι ανθεκτικές λοιμώξεις έχουν μεγάλο κόστος αντιμετώπισης, ενώ κάποιοι ασθενείς δεν επιβιώνουν. Ο ΠΟΥ αναφέρει ότι αν κάθε παιδί εμβολιαζόταν κατά του πνευμονιόκοκκου, θα αποφεύγονταν 11 εκατομμύρια ημέρες χρήσης αντιβιοτικής θεραπείας τον χρόνο παγκοσμίως.

Τα εμβολιασμένα παιδιά έχουν σταθερότερη παρουσία στο σχολείο και καλύτερες επιδόσεις ενώ η φροντίδα για άρρωστα παιδιά, επιβαρύνει τις οικογένειες, με απώλειες ημερών εργασίας και με πιθανότητα να αρρωστήσουν και οι ίδιοι οι γονείς. Οι εμβολιασμένοι ενήλικες μπορούν να παραμένουν ενεργοί στο εργατικό δυναμικό και να συμβάλουν στην ευρύτερη ανοσία της αγέλης για όσους δεν μπορούν να λάβουν εμβόλια.

Ο COVID-19 ανέδειξε τον οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο μιας πανδημίας με τα αντίμετρα που προορίζονταν για την καταπολέμησή της. Προκάλεσε κλείσιμο επιχειρήσεων και ανεργία, διαταραχή στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, οικονομική στασιμότητα, έκπτωση της συλλογικής ψυχικής υγείας.

Εμβολιασμός – ασπίδα για τη διαφύλαξη της Δημόσιας Υγείας

Οι εμβολιασμοί αποτελούν βασικό μέτρο για τη διαφύλαξη της Δημόσιας Υγείας, συμβάλλοντας τόσο στη μείωση της επιβάρυνσης από τις μολυσματικές νόσους όσο και στη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας μέσω της εξοικονόμησης πόρων υγειονομικής περίθαλψης. Αποτελούν προϊόντα υψηλής τεχνικής αξίας και με την έρευνα και τις καινοτομίες τους συνεπικουρούν στην πρόοδο της ευρύτερης ιατρικής, φαρμακευτικής και τεχνολογικής υγειονομικής παρέμβασης. Βελτιώνουν τη κοινωνική συνοχή και ισότητα και συστρατεύουν τις κοινωνικές δυνάμεις στην επίτευξη του υψηλότατου συλλογικού αγαθού: της ΥΓΕΙΑΣ.