Οι ψυχολογικές συνέπειες της πανδημίας

Οι αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον λόγω της πανδημίας COVID-19

Η ψυχολογική επίπτωση της πανδημίας στους εργαζόμενους

Επαγγελματική Εξουθένωση

• απώλεια της ευχαρίστησης από την εργασία,
• έλλειψη ενεργητικότητας και κινήτρου,
• αδιαφορία,
• απάθεια και απομάκρυνση από τους άλλους,
• ευερεθιστότητα και τάση για παράπονα αναφορικά με τις συνθήκες εργασίας,
• εξάντληση ή μόνιμη υπερένταση που σχετίζεται με την εργασία,
• αίσθημα ότι κάποιος είναι παγιδευμένος, αποτυχημένος,
• τάση προς καταχρήσεις ή η παράβλεψη της ατομικής υγιεινής.

• ο φόρτος εργασίας,
• η έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα στην προσωπική και εργασιακή ζωή,
• η μειωμένη αίσθηση ελέγχου και ελευθερίας που αισθάνονται οι εργαζόμενοι αναφορικά με την εργασία τους,
• τα οφέλη που λαμβάνουν από την εργασία τους,
• ένα εργασιακό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αρνητική διάθεση και έλλειψη υποστήριξης.

Πώς όμως μπορεί να προληφθεί η επαγγελματική εξουθένωση;

Τι μπορούμε να κάνουμε όταν τελικά εμφανίζεται η επαγγελματική εξουθένωση;

• Η ενημέρωση του εργασιακού χώρου σχετικά με τους παράγοντες που προκαλούν συνεχή πίεση στον εργαζόμενο και η από κοινού αναζήτηση λύσεων.
• Η θέσπιση ορίων για τη τήρηση του ωραρίου και του φόρτου εργασίας.
• Η ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών και της κοινωνικής σύνδεσης τόσο με φίλους, μέλη της οικογένειας αλλά και με συναδέλφους με σκοπό το μοίρασμα των αρνητικών συναισθημάτων.
• Η λήψη αδειών από την δουλειά με στόχο την αποφόρτιση και την απομάκρυνση του εργαζομένου, με τη συμμετοχή σε ευχάριστες δραστηριότητες.
• Η οργάνωσης μιας υγιούς καθημερινής ρουτίνας (και η διατήρησή της σε περίπτωση τηλεργασίας) που περιλαμβάνει καθημερινή άσκηση, υγιεινή διατροφή, συγκεκριμένες ώρες μακριά από οθόνες, επαρκή ύπνο αλλά και ευχάριστες και δημιουργικές δραστηριότητες.
• nbsp; Η αναζήτηση υποστήριξης από ειδικό ψυχικής υγείας, εφόσον τα παραπάνω δεν βοηθούν και τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει το άτομο παραμένουν.

Πρωτοβουλίες στο εργασιακό περιβάλλον για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας

• τον επανασχεδιασμό της εργασίας με στόχο την προστασία της υγείας εργαζομένων και πελατών,
• την παροχή βοήθειας στους εργαζόμενους που ενδέχεται να μην έχουν ρυθμίσει τη φροντίδα των εξαρτώμενων από αυτούς ατόμων, και
• τη μέριμνα για τον τρόπο αντιμετώπισης των αναγκών ψυχικής υγείας των εργαζομένων.

Πώς μπορούμε οι ίδιοι να αποφορτιστούμε από την εργασία και να βελτιώσουμε την ψυχική μας υγεία;

• Αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα άγχους και τα σημάδια εξουθένωσης: Το πρώτο βήμα για να μπορέσουμε να βελτιώσουμε την ψυχική μας υγεία είναι να αντιληφθούμε τα αρνητικά μας συναισθήματα. Το άγχος είναι πιθανό να εμφανίζεται με πολλούς τρόπους, διαφορετικούς για τον κάθε άνθρωπο. Πολλές φορές μπορεί να αισθανόμαστε ανησυχία, κούραση, ένταση, λύπη, έλλειψη παρακίνησης ή θυμό. Επίσης, το άγχος μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του ύπνου μας, τη συγκέντρωσή μας στη δουλειά ή την όρεξή μας. Είναι πιθανό να σωματοποιείται και να εντείνει τους πονοκεφάλους ή τους σωματικούς πόνους, δυσκολεύοντας την εργασία. Αν η επίδραση του στρες είναι γενικευμένη, διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και επηρεάζει την εμπλοκή μας ακόμα και σε ευχάριστες καθημερινές δραστηριότητες, τότε σίγουρα είναι ένα “καμπανάκι κινδύνου” για την ψυχική μας υγεία. Ακόμη κι αν αισθανόμαστε ότι είμαστε οι μόνοι που βιώνουμε τα συναισθήματα αυτά, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας πώς την περίοδο που διανύουμε τα αρνητικά συναισθήματα είναι έντονα σε μεγάλο ποσοστό εργαζομένων, πιθανώς και στους συναδέλφους μας.
• Συνδεόμαστε με συναδέλφους: Ιδιαίτερα για όσους εργάζονται από το σπίτι η απώλεια της καθημερινής δια ζώσης επαφής με τους συναδέλφους μπορεί να έχει αρνητική επίπτωση. Αυτό μπορεί να είναι εντονότερο για όσους από εμάς μένουμε μόνοι ή αντιμετωπίζουμε δυσκολίες στην ψυχική μας υγεία. Είναι σημαντικό να διατηρήσουμε τις επαφές με άτομα του εργασιακού μας περιβάλλοντος, ακόμη και διαδικτυακά. Μπορούμε για παράδειγμα να προγραμματίσουμε διαδικτυακές συναντήσεις, ώστε να συζητήσουμε ζητήματα που αφορούν στην εργασία μας. Ωστόσο, παραμένει σημαντικό να επικοινωνούμε και για θέματα που δεν αφορούν εργασιακά ζητήματα ή δεν σχετίζονται με την πανδημία. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές μοιάζουν πολύ με τις ευχάριστες συζητήσεις που θα κάναμε εάν βρισκόμασταν καθημερινά στον χώρο εργασίας μας.
• Επικοινωνούμε εποικοδομητικά για εργασιακά ζητήματα: Είναι σύνηθες η έλλειψη της δια ζώσης επικοινωνίας να δημιουργεί δυσκολίες στον τρόπο που συνεργαζόμαστε με τους συναδέλφους. Όλες οι αρμοδιότητες αλλά και οι νέες αλλαγές θα πρέπει να επικοινωνούνται με τρόπο ξεκάθαρο και συστηματικό. Με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να αποφύγουμε τυχόν παρεξηγήσεις, λανθασμένες προσδοκίες, αλλά και ασάφειες στον τρόπο εργασίας και τις υποχρεώσεις. Αυτό είναι σημαντικό για να μην δημιουργηθούν  με τη σειρά τους  συγκρούσεις, ένταση και εκνευρισμός, που θα επιβαρύνουν την ψυχική μας υγεία. Επιπλέον, στην περίπτωση που έχουμε αρχίσει να εμφανίζουμε συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης και οι συνθήκες εργασίας επιβαρύνουν την υγεία μας, σωματική και ψυχική, είναι σημαντικό να απευθυνθούμε στους προϊσταμένους μας για στήριξη. Προκειμένου να είμαστε παραγωγικοί στην εργασία μας θα πρέπει να φροντίσουμε τον εαυτό μας και να αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά συναισθήματα. Έτσι, είναι προς όφελος όλων οι δυσκολίες αυτές να επικοινωνηθούν, ώστε να μπορέσουμε να λάβουμε την καλύτερη δυνατή στήριξη.
• Προστατεύουμε τον εαυτό μας και τους άλλους: Η πανδημία είναι μια συλλογική κρίση που αφορά όλους μας. Μόνοι μας δεν μπορούμε να αλλάξουμε την κατάσταση, είναι ωστόσο σημαντικό κάθε ένας από εμάς να συμβάλλει στην αλλαγή της. Φροντίζουμε, λοιπόν, να κάνουμε όσα είναι στον δικό μας έλεγχο για τον περιορισμό της πανδημίας.  Έτσι, είναι σημαντικό να τηρούμε τα μέτρα προστασίας σε ατομικό επίπεδο α τόσο στον χώρο εργασίας μας όσο και στην καθημερινότητά μας, προκειμένου να προστατεύσουμε εμάς αλλά και τους γύρω μας. Κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή έχει και ο εμβολιασμός. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εμβολιαστούμε εμείς, οι αγαπημένοι μας αλλά και οι συνάδελφοί μας. Από τη μια, ο επαρκής εμβολιασμός στον πληθυσμό θα μας επιτρέψει πολύ πιο σύντομα να επιστρέψουμε στην κανονικότητα, βρίσκοντας και πάλι τους παλιούς μας ρυθμούς στην εργασία. Από την άλλη, όταν πλέον εμείς και οι οικείοι μας είμαστε εμβολιασμένοι αισθανόμαστε μεγαλύτερη ανακούφιση και ασφάλεια, και παράλληλα μειώνεται το άγχος, η αγωνία και ο φόβος μας για τις σοβαρές συνέπειες που μπορεί να έχει ο ιός, τόσο σε εμάς τους ίδιους όσο και στους αγαπημένους μας. Ταυτόχρονα, δεν παραμελούμε τα υπόλοιπα μέτρα ατομικής προστασίας (μάσκα, χρήση αντισηπτικού πριν ακουμπήσουμε το πρόσωπό μας ή πριν φάμε, τήρηση αποστάσεων κοκ). Είναι λοιπόν απαραίτητο, στο μέτρο του δυνατού, να συμβάλλουμε και προσωπικά στον περιορισμό της πανδημίας.
• Φροντίζουμε τη σωματική μας υγεία: Η ψυχική και σωματική μας υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Προκειμένου να διατηρήσουμε μια καλή ψυχική υγεία, είναι σημαντικό να φροντίζουμε το σώμα μας και τις συνήθειές μας. Υγιεινά γεύματα, συστηματική άσκηση, ποιοτικός ύπνος και αποφυγή καπνίσματος, κατάχρησης αλκοόλ ή/και χρήσης ναρκωτικών ουσιών είναι κάποιοι βασικοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να διατηρήσουμε μια υγιή καθημερινότητα. Κάτι που παρατηρείται σε αρκετούς εργαζόμενους την περίοδο αυτή είναι ότι περνούν αμέτρητες ώρες μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή. Τα συχνά διαλείμματα, λοιπόν, που θα μας επιτρέψουν να κινηθούμε ακόμη και μέσα στο σπίτι, αλλά και ο ορισμός κάποιων ωρών κατά τη διάρκεια της ημέρας που θα απομακρυνθούμε από τον υπολογιστή, το κινητό ή το ταμπλετ μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα της εργασιακής μας ρουτίνας. Παράλληλα, η πανδημία μπορεί να γίνει αντιληπτή και ως μια ευκαιρία να γνωρίσουμε και να εμπλακούμε σε νέες δραστηριότητες που μπορούν να συμβάλλουν θετικά στο σώμα και το πνεύμα μας. Έτσι, μετά την ολοκλήρωση της εργασίας μπορούμε να χαλαρώσουμε δοκιμάζοντας νέα χόμπι, όπως ο χορός, το περπάτημα ή το τρέξιμο σε κάποιο κοντινό πάρκο.
• Οργανώνουμε τις νέες συνθήκες εργασίας: Σταδιακά οι εργαζόμενοι επιστρέφουν στην “κανονικότητα”, ωστόσο αυτό μπορεί να σημαίνει για κάποιους ότι βρίσκονται σε μια μεταβατική περίοδο, αναφορικά με τις συνθήκες εργασίας. Η μεταβατική αυτή περίοδος μπορεί να πυροδοτεί συναισθήματα ανασφάλειας ή αγωνίας, αλλά και να οδηγεί σε μεγαλύτερη κούραση των εργαζομένων. Μια τέτοια κατάσταση μπορεί να είναι το υβριδικό μοντέλο εργασίας, δηλαδή η εργασία κάποιες ημέρες από το σπίτι και κάποιες ημέρες από το γραφείο. Καθώς οι δύο αυτοί χώροι διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, ανάλογα προσαρμόζονται συνήθως και οι συνήθειές μας σε κάθε έναν από αυτούς. Η διατήρηση μιας συγκεκριμένης ρουτίνας και προγράμματος στην εργασιακή μας ημέρα είναι ένας τρόπος, ώστε ο χώρος εργασίας να μην μας αποπροσανατολίζει και να μην επιδρά στην ποιότητα της εργασίας μας. Για την εργασία από το σπίτι, η σωστή δόμηση ενός χώρου εργασίας μπορεί να συμβάλλει θετικά στην ψυχική μας κατάσταση. Μπορούμε να αφιερώσουμε έναν χώρο του σπιτιού όπου θα εργαζόμαστε, αποφεύγοντας να δουλεύουμε σε άλλα σημεία που σχετίζονται με τη χαλάρωση και την ξεκούρασή μας. Είναι πιθανό, επίσης, όταν εργαζόμαστε από το σπίτι να δουλεύουμε για περισσότερες ώρες, γεγονός που συμβάλλει στο πρόβλημα της επαγγελματικής εξουθένωσης. Θέτουμε, λοιπόν, ένα σαφές όριο στις ώρες εργασίας, παρόμοιο με αυτό που θα είχαμε εάν βρισκόμασταν στο γραφείο. Αντίστοιχα, η επιστροφή στο γραφείο είναι από μόνη της μια σημαντική αλλαγή. Έχοντας συνηθίσει την εργασία από το σπίτι είναι πιθανό να έχουμε αναπτύξει συνήθειες που μας βοηθούσαν να αποφορτιζόμαστε, τις οποίες μπορούμε να συνεχίσουμε. Αν για παράδειγμα, συνηθίζαμε την ώρα του μεσημεριανού να πηγαίνουμε μια βόλτα, θα είναι ωφέλιμο να το διατηρήσουμε και να το προσαρμόσουμε και στην εργασία μας από το γραφείο και το αντίστροφο.
• Δεν διστάζουμε να ζητήσουμε βοήθεια για την ψυχική μας υγεία: Η περίοδος της πανδημίας μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική για πολλούς εργαζόμενους. Εάν τα συναισθήματα που βιώνουμε μας επηρεάζουν σημαντικά σε ατομικό και επαγγελματικό επίπεδο, τότε μπορούμε να απευθυνθούμε στον φορέα εργασίας μας, ώστε να μας καθοδηγήσει ως προς τις διαθέσιμες ευκαιρίες ψυχολογικής στήριξης. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ανεξάρτητα της εμπειρίας μας αλλά και της θέσης μας σε ένα εργασιακό περιβάλλον, όλοι μπορεί να αντιμετωπίζουμε δυσκολίες ψυχολογικής φύσης, λόγω της πανδημίας. Είναι σημαντικό να μην αγνοούμε τα συναισθήματα αυτά, αλλά να συνδεόμαστε και να επικοινωνούμε ανοιχτά με τους συναδέλφους και τους εργοδότες μας. Μπορούμε να μοιραζόμαστε τους προβληματισμούς μας και τις ανάγκες μας, ώστε να αξιοποιήσουμε τις διαθέσιμες πηγές ψυχικής ανακούφισης και να δεχτούμε τις κατάλληλες υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης.

• Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
• Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων
• Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή
• National Alliance on Mental Health
• Mental Health UK
• A’ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ
• Frontiers in Psychology Journal
• Frontiers in Public Health