Η διατροφή που αγαπά το περιβάλλον

Το ότι η ισορροπημένη διατροφή είναι ένας από τους πιο πολύτιμους συμμάχους υγείας για τον οργανισμό μας είναι δεδομένο. Πόσοι από εσάς, όμως, γνωρίζετε πως η διατροφή μας μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο και για την υγεία του περιβάλλοντος; 

Σε μια εποχή που η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός και η ανάγκη για ενίσχυση της οικολογικής μας συνείδησης είναι πιο επιτακτική από ποτέ, είναι, λοιπόν, σημαντικό να γνωρίσουμε πώς μπορούμε να υιοθετήσουμε  στην καθημερινότητά μας διατροφικές συνήθειες που βοηθούν τον πλανήτη μας να «αναπνεύσει».

• με ποιο τρόπο η διατροφή μας επηρεάζει το περιβάλλον
• ποια είναι τα πιο φιλικά τρόφιμα προς το περιβάλλον και ποια όχι;
• tips για να κάνουμε την καθημερινή μας διατροφή βιώσιμη για τον πλανήτη

Τι ονομάζουμε «περιβαλλοντικό αποτύπωμα» της διατροφής;

Ίσως οι περισσότεροι από εμάς να μην το έχουμε καν συνειδητοποιήσει, όμως η διατροφή μας είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος. Αρκεί να σκεφτούμε πως για να παραχθούν τα τρόφιμα που καταναλώνουμε απαιτούνται τεράστιες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης, πρώτες ύλες, άφθονο νερό αλλά και μεγάλες ποσότητες ενέργειας. Για να μπορέσουν οι επιστήμονες να αποτιμήσουν όλες αυτές τις εισροές, γίνεται αναφορά στο «περιβαλλοντικό αποτύπωμα» της διατροφής μας, που εκφράζεται μέσω 2 βασικών δεικτών μέτρησης:

• το αποτύπωμα άνθρακα (carbon footprint),  δηλαδή το συνολικό διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και τα υπόλοιπα αέρια του θερμοκηπίου τα οποία εκπέμπονται κατά τον κύκλο ζωής ενός τροφίμου (η πορεία του από τον τόπο παραγωγής μέχρι το πιάτο μας, συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών επεξεργασίας, μεταφοράς και συντήρησης).
• το αποτύπωμα νερού (water footprint), που συμπεριλαμβάνει όλο το νερό που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενός κιλού τροφίμου έτοιμου προς  κατανάλωση.

Όπως καταλαβαίνουμε, λοιπόν, από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, για να είναι η διατροφή μας όσο πιο φιλική για το περιβάλλον γίνεται, θα πρέπει ουσιαστικά να προσπαθήσουμε να δώσουμε έμφαση σε τρόφιμα με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και να περιορίσουμε την κατανάλωση όσων έχουν υψηλό.

Όσον αφορά το αποτύπωμα άνθρακα, όπως φαίνεται από το παρακάτω σχήμα (1), οι λιγότερο επιβαρυντικές τροφές είναι κατά κύριο λόγο τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, όπως τα λαχανικά, τα όσπρια και οι ξηροί καρποί. Στην αντίπερα όχθη βρίσκονται τρόφιμα ζωικής προέλευσης, με “πρωταθλητές” το αρνίσιο και βόειο κρέας.

 

Αναφορικά με το αποτύπωμα νερού, στην αντίστροφη πυραμίδα  (Σχήμα 2) που ακολουθεί βλέπουμε πως τα πράγματα είναι σε ένα μεγάλο βαθμό παρόμοια. Έτσι, τα φρούτα και τα λαχανικά βρίσκονται στις χαμηλότερες θέσεις, τα προϊόντα που έχουν ως βάση τα δημητριακά βρίσκονται κάπου στη μέση και όσο ανεβαίνουμε, συναντούμε κυρίως ζωικά προϊόντα.

 

Σχήμα 2. Το αποτύπωμα άνθρακα δημοφιλών τροφίμων (οι αριθμοί εκφράζουν τα λίτρα νερού ανά κιλό/λίτρο τροφίμου/ροφήματος)

Ίσως, όμως, το πιο σημαντικό σχήμα που πρέπει όλοι να κρατήσουμε στο μυαλό μας είναι το παρακάτω (3):

 

Στα αριστερά απεικονίζεται η διατροφική πυραμίδα, διαμορφωμένη σύμφωνα με το Μεσογειακό πρότυπο διατροφής, ενώ η δεξιά πυραμίδα παρουσιάζει την επίδραση των διάφορων τροφίμων στο περιβάλλον. Αυτό που αξίζει να παρατηρήσουμε είναι πως τα τρόφιμα που βρίσκονται στη βάση της Μεσογειακής πυραμίδας – δηλαδή αυτά που συστήνεται να καταναλώνονται πιο συχνά στην καθημερινή μας διατροφή π.χ. λαχανικά,  φρούτα, δημητριακά κλπ- είναι και αυτά που επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον. Έτσι, υιοθετώντας μια διατροφή που βασίζεται στα τρόφιμα φυτικής προέλευσης και καταναλώνοντας με μέτρο τις ζωικές τροφές- με έμφαση στον περιορισμό του κόκκινου κρέατος-, καταφέρνουμε να τρώμε ισορροπημένα, να φροντίζουμε τη δική μας υγεία, αλλά ταυτόχρονα και την υγεία του πλανήτη μας.

• Προγραμματίζουμε τα γεύματα της εβδομάδας πριν επισκεφτούμε το super market: Δημιουργώντας μια λίστα με τα τρόφιμα που θα χρειαστούμε για τα γεύματα της εβδομάδας- έχοντας πάντα στο μυαλό το Μεσογειακό πρότυπο διατροφής- και κάνοντας τα ψώνια μας με βάση αυτή, εκτός του ότι σώζουμε την τσέπη μας, αποφεύγουμε τα περιττά ψώνια και, εν τέλει, μειώνουμε σημαντικά τον όγκο των τροφίμων που καταλήγει στον κάδο.
• Επιλέγουμε τοπικά προϊόντα: Ίσως αποτελεί τον καλύτερο τρόπο να μειώσουμε το αποτύπωμα των τροφίμων που φτάνουν στο πιάτο μας. Επιπλέον, όταν επιλέγουμε να καταναλώσουμε τοπικά προϊόντα, συνήθως είναι πιο φρέσκα, πιο εύγευστα και είναι πιθανό να έχουν διατηρήσει καλύτερα ορισμένα θρεπτικά συστατικά π.χ. σε σύγκριση με τα εισαγόμενα.
• Δίνουμε προτεραιότητα στα εποχιακά τρόφιμα: Τα φρούτα και τα λαχανικά εποχής δεν είναι μόνο πιο νόστιμα και θρεπτικά- και φυσικά πιο οικονομικά- αλλά έχει φανεί πως έχουν και μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα!
• Προσέχουμε τις ετικέτες: Διαβάζοντας τις ετικέτες τροφίμων δεν ενημερωνόμαστε μόνο για τη διατροφική τους αξία. Μπορούμε να βρούμε και οδηγίες έτσι ώστε να τα συντηρήσουμε σωστά και να μη χρειαστεί να τα πετάξουμε χωρίς να τα έχουμε καταναλώσει.
• Μη μένετε… στο περιτύλιγμα: Προτιμήστε να αγοράσετε προϊόντα με όσο πιο minimal συσκευασία γίνεται. Για παράδειγμα, αντί για συσκευασμένα λαχανικά, μπορείτε να αγοράσετε αντίστοιχα εκτός συσκευασίας και να τα τοποθετήσετε σε μια υφασμάτινη τσάντα πολλαπλών χρήσεων.
• Επιλέγουμε ψάρια με προσοχή: Όλοι μας έχουμε ακούσει για την υψηλή θρεπτική αξία των ψαριών, καθώς περιέχουν πρωτεΐνη, πολύτιμες βιταμίνες καθώς και καλά λιπαρά που προστατεύουν την καρδιά. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, η αυξημένη ζήτηση για ψάρια έχει οδηγήσει στο φαινόμενο της υπεραλίευσης, με αποτέλεσμα ορισμένα είδη να βρίσκονται σε κίνδυνο. Καλό θα ήταν, λοιπόν, να μην καταναλώνουμε συχνά ψάρια όπως ο ερυθρός τόνος, ο ξιφίας, ο γαλέος κι ο ροφός και να δοκιμάσουμε να εντάξουμε μεγαλύτερη ποικιλία ψαριών στο διαιτολόγιό μας.
• Περιορίζουμε τα γλυκά και γενικότερα τα πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα: Τα τρόφιμα αυτά όχι μόνο συνδυάζουν συνήθως τις υψηλές θερμίδες με τη χαμηλή θρεπτική αξία, αλλά, στις περισσότερες περιπτώσεις, η παραγωγή τους επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον.
• Οργανώνουμε καλύτερα το μαγείρεμα: Για παράδειγμα, υπολογίζοντας και μαγειρεύοντας όσες φακές χρειαζόμαστε για να φάμε 2 ημέρες, αφιερώνουμε λιγότερο χρόνο στο μαγείρεμα, χρησιμοποιούμε λιγότερο ρεύμα και ελαχιστοποιούμε το φαγητό που πετάμε.
• Αποφεύγουμε το μαγείρεμα των τροφίμων όποτε είναι εφικτό: Για παράδειγμα, αν επιλέξουμε να φάμε ωμά καρότα αντί για βραστά, βγαίνουμε κερδισμένοι σε θρεπτικά συστατικά, ενώ ταυτόχρονα εξοικονομούμε ενέργεια!
• Και για το τέλος αφήσαμε το νερό: Γνωρίζατε πως εκατομμύρια τόνοι πλαστικού χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο μόνο και μόνο για την παραγωγή μπουκαλιών νερού; Εξοικονομήστε χρήματα και προστατεύστε το περιβάλλον πίνοντας νερό βρύσης από ένα επαναχρησιμοποιούμενο μπουκάλι. Αν ανησυχείτε για την ποιότητα του νερού της βρύσης, θα μπορούσατε να δοκιμάσετε να χρησιμοποιήσετε ένα φίλτρο νερού.