Για υγιή παιδιά: Αντιμετωπίζουμε το bullying σήμερα

Ο εκφοβισμός είναι μια τραυματική εμπειρία για ένα παιδί. Μειώνει την αυτοεκτίμηση, προκαλεί άγχος και κατάθλιψη  στα παιδιά και μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις. Η σύγχρονη τεχνολογία δημιουργεί περισσότερες ευκαιρίες για εκφοβισμό από ποτέ, το λεγόμενο cyberbullying. 

Η καλή υγεία του παιδιού σχετίζεται άμεσα και με την ψυχική ισορροπία και την καλή διάθεση του παιδιού. Έτσι, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της επιθετικότητας εναντίον των παιδιών, σε αυτό το άρθρο θα διαβάσετε:

• Τι είναι ο εκφοβισμός (bullying) και το cyberbullying
• Υπερβολικές απαιτήσεις γονέων και άλλοι λόγοι που ενθαρρύνουν τον εκφοβισμό
• Πώς θα καλλιεργήσετε την αυτοεκτίμηση του παιδιού και άλλες τεχνικές για να σταματήσει το bullying πριν ακόμα ξεκινήσει
• Πώς γίνεται ο σωστός διάλογος και άλλες τεχνικές ενδυνάμωσης για τα παιδιά

Ο εκφοβισμός (bullying) είναι μια επιθετική συμπεριφορά που είναι σκόπιμη και περιλαμβάνει μια ανισορροπία ισχύος ή δύναμης. Πρόκειται για μία επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, η οποία μπορεί να είναι φυσική, λεκτική ή σχεσιακή. Συνήθως τα αγόρια εκφοβίζουν τους άλλους χρησιμοποιώντας περισσότερο φυσικά μέσα, ενώ τα κορίτσια, τα οποία καταλαβαίνουν καλύτερα τον τρόπο που λειτουργούν οι σχέσεις, εκφοβίζουν χρησιμοποιώντας τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Ενώ σήμερα το bullying συζητιέται περισσότερο από ποτέ, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Στα  σχολεία ή ακόμη και στους χώρους εργασίας, συμβαίνει εδώ και χρόνια. Η ευαισθητοποίηση που υπάρχει σήμερα, οφείλεται εν μέρη στην τεχνολογία: Ιστοσελίδες όπως το YouTube, το Instagram και το Snapchat επιτρέπουν στα παιδιά να στέλνουν ενοχλητικά, συνεχή μηνύματα σε άλλα παιδιά 24 ώρες την ημέρα. Ορισμένα sites, όπως το Instagram, επιτρέπουν την αποστολή μηνυμάτων ανώνυμα. Η αμεσότητα καθιστά το cyberbullying πιο ύπουλο και τρομακτικό από την οπτική γωνία ενός ενήλικα.

Γιατί τα παιδιά βασανίζουν το ένα το αλλο με αυτόν τον τρόπο; Ως ένα βαθμό, είναι φυσικό τα παιδιά να έχουν κάποια επιθετικότητα. Τα ερωτήματα που θα πρέπει να μας ενδιαφέρουν περισσότερο είναι πόση είναι αυτή η επιθετικότητα, τι κάνουν με αυτή τα παιδιά, τι τους διδάσκουν οι γονείς στο σπίτι και ποιο είναι το κατάλληλο πρότυπο για τη διαχείριση της επιθετικότητας.

• Στη συζήτηση για τον εκφοβισμό, δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι τα παιδιά που εκφοβίζονται στο σπίτι είναι πολύ πιο πιθανό να βγουν έξω και να φοβίσουν άλλα παιδιά.
• Εξάλλου, ο αριθμός των παιδιών που βασανίζουν τα άλλα επειδή αντιμετωπίζουν κοινωνικοπαθητικά προβλήματα – και τα οποία αντλούν πραγματικά ικανοποίηση από τον πόνο των άλλων - είναι ένας σχετικά μικρός αριθμός σε σύγκριση με το μέγεθος του εκφοβισμού που συμβαίνει.
• Ορισμένα παιδιά  χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό για εξουσία, να ενισχύσουν τη θέση τους. Και εδώ, οι γονείς έχουν επιρροή. Οι γονείς περιμένουν το παιδί αυτό να είναι το ισχυρό; Στέλνουν είτε εμφανή, ή συγκεκαλυμμένα μηνύματα ότι θέλουν το παιδί τους να είναι σημαντικό, να είναι δημοφιλές, να το φοβούνται;
• Η ανασφάλεια μπορεί επίσης να οδηγήσει στον εκφοβισμό - η αίσθηση ότι αν το παιδί δεν εκφοβήσει, θα είναι ανίσχυρο.

• Κάντε το σπίτι σας "bully free". Εσείς οι ίδιοι δίνετε το θετικό παράδειγμα στο παιδί σας για τις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους ( αλλά και μαζί του)! Η έκθεση σε επιθετική συμπεριφορά ή σε υπερβολική αυστηρότητα αυστηρό κάνει τα παιδιά πιο επιρρεπή στο να εκφοβίσουν.
• Καλλιεργήστε στα παιδιά την αυτοεκτίμηση. Τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση συχνά εκφοβίζουν για να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους. Ακόμη και τα παιδιά που φαίνονται δημοφιλή και αγαπητά μπορούν να έχουν έντονες τάσεις. Για να τα βοηθήσετε με την αυτοεκτίμησή τους, διδάξτε τα πώς να δοκιμάζουν και να κάνουν νέα πράγματα. Δείξτε τους τι να κάνουν στην αρχή και μετά αφήστε τα να πειραματιστούν, ακόμα κι αν κάνουν λάθη. Μην κάνετε τις νέες προκλήσεις πολύ εύκολες - ή πολύ σκληρές. Επιβραβεύστε, επιβραβεύστε, επιβραβεύστε την προσπάθεια ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα και αποφύγετε την κριτική. Εστιάστε στα δυνατά τους σημεία. Τέλος, πολύ σημαντικό είναι να τους μάθετε τη σημασία του να βοηθούν και να προσφέρουν στους άλλους.   
• Εκπαιδεύστε συναισθηματικά τα παιδιά σας. Ένα παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να «διαβάσει» τα κοινωνικά σημάδια και δεν αντιλαμβάνεται πως κάτι που κάνει πληγώνει τους άλλους. Υπενθυμίστε του ακόμα, ότι το παιδί που εκφοβίζει, μπορεί να έχει νομικές συνέπειες.
• Πειθαρχείτε χωρίς να τιμωρείτε. Το να διδάξετε στο παιδί σας να πειθαρχεί είναι μάλλον το λιγότερο διασκεδαστικό μέρος του να είστε γονείς, ωστόσο είναι μία από τις συχνότερες προκλήσεις. Η πειθαρχία πρέπει να γίνεται χωρίς τιμωρία, φωνές και απειλές: Όταν θέτετε κανόνες, πρέπει να διδάσκετε το παιδί στη μελλοντική συμπεριφορά και όχι να το κάνετε να υποφέρει γι’ αυτό που ήδη έκανε ελπίζοντας ότι έτσι δεν θα το ξανακάνει. Η πειθαρχία επικαλείται τη σκέψη προκειμένου να διδάξει μία νέα συμπεριφορά και όχι το συναίσθημα, συνεπώς εμπνέει και δεν προκαλεί το φόβο. Το σημαντικότερο και εδώ, είναι οι γονείς να παραμένετε πάντα οι ίδιοι το μοντέλο για την καλή συμπεριφορά. 

#1 «Ακούστε» τα αθόρυβα σημάδια και ξεκινήστε το διάλογο

Είναι πολύ πιθανό τα θύματα bullying να μη μιλήσουν ευθέως και ανοιχτά γι’ αυτό. Αν πιστεύετε ότι τα παιδιά σας εκφοβίζονται, παρατηρήστε τα σημάδια που το καταδεικνύουν: σχισμένο ρουχισμό, δισταγμό για να πάνε στο σχολείο, μειωμένη όρεξη, εφιάλτες, κλάμα ή γενική κατάθλιψη και άγχος.

Εάν ανακαλύψετε ότι το παιδί σας είναι θύμα εκφοβισμού, μην του πείτε να αγνοήσει ή να μετριάσει τη σημασία της κατάστασης που του συμβαίνει. Αντίθετα ενθαρρύνετε τις ανοιχτές συζητήσεις με τις οποίες μπορείτε να μάθετε τι συμβαίνει πραγματικά στο σχολείο. Κατόπιν, μπορείτε να κάνετε τα κατάλληλα βήματα για να διορθώσετε την κατάσταση.

Οποιαδήποτε συμπεριφορά εκφοβισμού θα πρέπει να καταγγέλλεται στον αρμόδιο προκειμένου να ελέγξει και να επιλύσει το πρόβλημα ( όπως πχ τον δάσκαλο και τον διευθυντή του σχολείου). Μέχρι όμως να γίνει κάτι σε διοικητικό επίπεδο, συνεργαστείτε με το παιδί σας για να χειριστείτε τον εκφοβισμό, χωρίς να το αφήσετε να συντριβεί ή να νικηθεί.

• Προειδοποιήστε το παιδί
  Ανεξάρτητα από το αν το παιδί σας έχει πέσει θύμα εκφοβισμού, συζητήστε το θέμα μαζί του. Βεβαιωθείτε ότι ξέρει πως μπορεί και πρέπει να σας μιλήσει αν συμβεί κάτι παράξενο στο σχολείο ή στο διαδίκτυο. Εσείς θα το υποστηρίξετε. Εάν κάτι συμβαίνει στο διαδίκτυο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να μην ανταποκριθεί, προτού σας ενημερώσει σχετικά. Και δεν θα πρέπει να έχει σβήσει το κακόβουλο μήνυμα πριν μιλήσει σε σας. Τις περισσότερες φορές, πρέπει να συγκεντρώσετε στοιχεία για το τι συμβαίνει.
• Ενισχύστε το
  Καταστήστε σαφές στο παιδί το bullying δε λέει σχεδόν τίποτα για το θύμα προσωπικά, αλλά λέει πολλά για το παιδί που εκφοβίζει. Το παιδί που εκφοβίζει έχει πρόβλημα και οι άλλοι πρέπει να μάθουν πώς να αλλάξουν και να περιορίσουν αυτό το πρόβλημα. Επιπλέον, διδάξτε το παιδί σας να αντιστέκεται στην επίδραση του κοπαδιού. Αν δηλαδή υπάρχει μία «ισχυρή» ομάδα παιδιών που εκφοβίζει, να μην συντάσσεται μαζί τους. Εάν έχει τη δύναμη να υποστηρίξει τους άλλους σε περίπτωση που το χρειάζονται, τότε και οι άλλοι θα βρουν τη δύναμη να το υπερασπιστούν.
• Εξασκηθείτε μαζί στις κατάλληλες απαντήσεις
  Αν έχετε ανοιχτό διάλογο με το παιδί σας πριν του τύχει πιθανό περιστατικό εκφοβισμού,  είναι πιο πιθανό να έρθει κατευθείαν σ’ εσάς εάν γίνει στόχος. Επίσης, ο ανοιχτός διάλογος σας δίνει την ευκαιρία να παίξετε ρόλους μαζί τους στο σπίτι. Βοηθά να βρείτε εκ προοιμίου μαζί τέσσερις φράσεις που μπορεί να λέει - και με τις οποίες αισθάνεται άνετα – σε περίπτωση που του συμβεί ή του ξανασυμβεί περιστατικό εκφοβισμού να ξεπεράσει αυτό που συμβαίνει.
• Βρείτε συμμάχους
  Σκεφτείτε από κοινού με το παιδί τους ανθρώπους ή τους φίλους που μπορεί να εμπιστευτεί και να υπολογίζετε σε υποστήριξη. Ενθαρρύνετέ το να κάνει μια συμφωνία με τους φίλους του: «Εάν δε με αφήσετε εκτεθειμένο, δε θα σας αφήσω εκτεθειμένο». Τα δεδομένα δείχνουν ότι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την καταπολέμηση του εκφοβισμού είναι να παρέμβουν οι παρευρισκόμενοι και να πουν: "Αυτός είναι ο φίλος μου, μην το κάνετε αυτό".
• Τα παιδιά πρέπει να αποφεύγουν να μένουν μόνα τους σε ορισμένους χώρους
  Όποτε είναι δυνατόν, το παιδί πρέπει να αποφεύγει καταστάσεις όπου δεν υπάρχουν άλλα παιδιά ή εκπαιδευτικοί. Θα πρέπει για παράδειγμα να πάει στο μπάνιο με έναν φίλο ή να φάει το γεύμα του σε μια ομάδα. Εάν γνωρίζει ότι ένα παιδί που επιθυμεί να εκφοβίζει τα άλλα βρίσκεται σε μια περιοχή, απ’όπου το παιδί σας περνά συνήθως, θα πρέπει να χρησιμοποιήσει εναλλακτικές διαδρομές.

Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας να μπλοκάρουν οτιδήποτε είναι ακατάλληλο και βέβαια να μην απαντούν ή να προωθούν απειλητικά μηνύματα. Είναι καλό να είστε φίλοι με το παιδί σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Φροντίστε να εγκαταστήσετε τα κατάλληλα φίλτρα στο υπολογιστή ή το smartphone του παιδιού ή κάνετε τον οικογενειακό υπολογιστή τον μοναδικό υπολογιστή για παιδιά. Τοποθετήστε τον σε δημόσιο χώρο στο σπίτι, όπου θα μπορείτε κι εσείς να βλέπετε και να παρακολουθείτε τι συμβαίνει. Αν αποφασίσετε να δώσετε στο παιδί σας ένα smartphone, σκεφτείτε προσεκτικά τι πρέπει να κάνετε με την κάμερα.

Συζητήστε με τα παιδιά σας και κανονίστε να παρακολουθείτε κι εσείς τα μηνύματά τους. Ως γονιός, μπορείτε να επιμείνετε ότι τα τηλέφωνα πρέπει να αποθηκεύονται σε κοινόχρηστο χώρο - όπως η κουζίνα - από μια ορισμένη ώρα τη νύχτα. Έτσι θα εξαλείψετε τον εκφοβισμό κατά τη διάρκεια της νύχτας, αλλά και η ακατάλληλη αποστολή μηνυμάτων.

Οι γονείς πρέπει να αναφέρουν τον εκφοβισμό στο σχολείο. Αν τα παιδιά τους λαμβάνουν απειλητικά μηνύματα θα πρέπει να τα έχουν αποθηκεύσει και να απευθυνθούν στην αστυνομία.