Αποταμίευση - Επένδυση
08.04.2020
Ένας οδηγός για το Personal Finance: Συμβουλές και τακτικές
Ενημερωθείτε σχετικά με το γιατί είναι σηματική η διαχείριση των χρημάτων που αφορούν τόσο τον καθένα μας ξεχωριστά όσο και την οικογένειά του.
Η διαχείριση των χρημάτων μας συμπυκνώνει το σύνολο των χρηματοοικονομικών γνώσεων και δράσεων που αφορούν τόσο τον καθένα μας ξεχωριστά όσο και την οικογένειά του. Γιατί είναι σημαντική και τι θα βρεις μέσα σε αυτόν τον οδηγό.
Γράφει ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιά
1.Τι είναι το Personal Finance;
Το Personal Finance αποτελεί τον κυρίαρχο όρο ο οποίος καλύπτει τις διάφορες πτυχές της διαχείρισης των χρημάτων μας, με ιδιαίτερη έμφαση στην αποταμίευση και στην επένδυση. Συμπυκνώνει το σύνολο των χρηματοοικονομικών γνώσεων και δράσεων που αφορούν τόσο στο άτομο (personal finance) όσο και στην οικογένεια (family finance). Στα πλαίσια μιας ολιστικής χρηματοοικονομικής προσέγγισης το Personal Finance περιλαμβάνει την δημιουργία εισοδήματος (income), την (έξυπνη) κατανάλωση (spending), την κατάρτιση και την πιστή εφαρμογή ενός προϋπολογισμού (budgeting), τις σχέσεις μας με τις τράπεζες (banking), την προστασία μας μέσα από την ασφάλιση (insurance), το ύψος και την διαχείριση των στεγαστικών δανείων (mortgage loans), τις επενδύσεις (investments), τον προγραμματισμό για την συνταξιοδότηση (retirement planning), τον σωστό προγραμματισμό των φόρων (tax planning) και γενικότερα την βέλτιστη διαχείριση της περιουσίας μας.
Στην Ελλάδα απουσιάζουν οι ολιστικές σχετικές γνώσεις στο ιδιαίτερης σπουδαιότητας για την ποιότητα της ζωής μας αντικείμενο του Personal Finance, με αποτέλεσμα να χάνεται η μεγάλη εικόνα της χρηματοοικονομικής γνώσης των ανθρώπων, οι οποίοι καλούνται να πάρουν σημαντικές χρηματοοικονομικές αποφάσεις τόσο για αυτούς ,όσο και την οικογένεια τους. Ακόμα, σε παγκόσμιο επίπεδο ελάχιστα πανεπιστήμια καλύπτουν ολιστικά αυτό το αντικείμενο.
2. Η ουσία του Personal Finance
Η ουσία του όρου Personal Finance αφορά στην επίτευξη των προσωπικών μας χρηματοοικονομικών και άλλων στόχων, είτε αυτοί αναφέρονται στην εξασφάλιση ενός επαρκούς ποσού χρημάτων για την κάλυψη βραχυπρόθεσμων χρηματοοικονομικών αναγκών και υποχρεώσεων, είτε για κάτι μακροπρόθεσμο όπως ο χρηματοοικονομικός προγραμματισμός για την ποιότητα της ζωής μας κατά την περίοδο της συνταξιοδότησης.
Όπως είναι φυσικό δεν υπάρχουν γενική λύση για όλους, αφού κάθε άτομο έχει διαφορετικά εισοδήματα, υποχρεώσεις, απαιτήσεις διαβίωσης, χρηματοοικονομικούς στόχους και επιθυμίες. Όμως υπάρχουν μερικές γενικά παραδεκτές αρχές και κανόνες που αφορούν όλους μας και μπορούμε τις αρχές αυτές να τις προσαρμόσουμε ανάλογα. Η επίτευξη των χρηματοοικονομικών αυτών στόχων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη του τελικού στόχου του ατόμου που είναι η ευημερία μας (wellbeing).
Όπως είναι γνωστό η ευημερία ενός ατόμου έχει τρείς συνιστώσες :
- την φυσική ευημερία (physical wellbeing)
- την κοινωνική ευημερία (social wellbeing ) και την
- χρηματοοικονομική ευημερία (financial wellbeing)
3. Οι συνιστώσες του Personal Finance
Οι βασικές συνιστώσες του Personal Finance αναλύονται σε συντομία στο κεφάλαιο αυτό.
3.1 Εισόδημα
Το πιο σημαντικό στοιχείο για την διαχρονική σταθερότητα της οικονομικής μας κατάστασης είναι το ύψος και η ποιότητα των εισοδημάτων μας. Ανεξάρτητα από τα χρηματοοικονομικά μας σχέδια ,αν δεν έχουμε καθόλου ή ελάχιστα χρήματα θα είναι πολύ δύσκολο να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες της πραγματικότητας. Το ύψος του εισοδήματος ενός ατόμου ή μιας οικογένειας είναι η βασική συνιστώσα του Personal Finance. Σε γενικές γραμμές όσο μεγαλύτερο είναι το εισόδημα ενός ατόμου ,τόσο πιο εύκολος είναι ο προγραμματισμός της ζωής του.
3.2 Έξοδα
Για να εξασφαλίσουμε την χρηματοοικονομική μας υγεία σταθερή σε βάθος χρόνου, θα πρέπει να εφαρμόζουμε τον διαχρονικά αναλλοίωτο κανόνα χρηματοοικονομικής υπευθυνότητας όπως: «τα έξοδα μας να είναι πάντα μικρότερα από τα έσοδα μας" , εκτός φυσικά εκτάκτων περιπτώσεων.
Αν για μεγάλο χρονικό διάστημα τα έξοδα μας υπερβαίνουν τα έσοδα μας τότε θα αναγκασθούμε να δανεισθούμε, γεγονός που θα πλήξει την χρηματοοικονομική μας αξιοπιστία και ίσως συνηθίσουμε σε αυτόν τον τρόπο ζωής, αυξάνοντας το χρηματοοικονομικό μας άγχος και υπονομεύοντας την ποιότητα της ζωής μας στο μέλλον.
3.3 Ασφάλιση
Η προστασία της οικογένειας μας και του ίδιου του εαυτού μας από αναπάντεχα και αρνητικά γεγονότα, δείχνει υπευθυνότητα και θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για κάθε οικογενειάρχη. Η ασφάλεια είτε αφορά την υγεία ή την ζωή ή άλλα αναπάντεχα γεγονότα, λειτουργεί σαν μια ασπίδα προστασίας σε εμάς και στην οικογένεια μας. Ταυτόχρονα η προστασία της περιουσίας μας από φωτιές σεισμούς και άλλα φυσικές καταστροφές είναι μια πράξη υπευθυνότητας ιδιαίτερα τώρα που η κλιματική αλλαγή αναμένεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις.
Το παράδειγμα της πανδημίας που βιώνουμε αναδεικνύει για μια ακόμα φορά την σπουδαιότητα της ασφάλισης.
3.4 Αποταμίευση
Η αποταμίευση είναι μια υγιής, αλλά ιδιαίτερα δύσκολη συνήθεια αφού τα οφέλη της θα φανούν όταν παραστεί ανάγκη. Αντίθετα η κατανάλωση ακόμα και η άσκοπη κατανάλωση προσφέρει ευχαρίστηση άμεσα. Το χαρακτηριστικό αυτό οδηγεί τους πολίτες σε παγκόσμιο επίπεδο στην υπερκατανάλωση μέσω του υπερδανεισμού.
Λόγω της σχετικής δυσκολίας του να αποταμιεύουμε ,οι ειδικοί προτείνουν την αυτόματη παρακράτηση από τον μηνιαίο μισθό μας ακόμα και ενός μικρού ποσού.
Η αποταμίευση χρειάζεται πειθαρχία, αυτοέλεγχο και υπομονή αλλά προσφέρει ασφάλεια, σιγουριά και αυτοπεποίθηση! Αντίθετα η υπερχρέωση μας κάνει ευάλωτους -ιδιαίτερα σε περιόδους ακραίων γεγονότων- με αποτέλεσμα να εκτοξεύει το χρηματοοικονομικό μας άγχος (financial stress) με αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα της ζωής μας.
3.5 Επενδύσεις
Όταν μειώσουμε τα χρέη μας σε ελεγχόμενα επίπεδα ,αφήνοντας μόνο τα χαμηλότοκα δάνεια και έχουμε αποταμιεύσει κάποια χρήματα, θα πρέπει να σκεφθούμε το είδος των επενδύσεων που θα πρέπει να επιλέξουμε. Η καλύτερη επιλογή είναι να καταγράψουμε τους χρηματοοικονομικούς μας στόχους, να κατανοήσουμε τον κίνδυνο που θέλουμε να αναλάβουμε και να απευθυνθούμε σε ειδικούς (financial planners).
Πιστοποιημένοι χρηματοοικονομικοί και ασφαλιστικοί σύμβουλοι, μπορούν να μας προσφέρουν αξιόπιστες λύσεις για όλα τα εισοδήματα και για κάθε επιθυμητό επίπεδο κινδύνου. Ένας έμπειρος χρηματοοικονομικός σύμβουλος μπορεί να μας βοηθήσει να επιτύχουμε τους χρηματοοικονομικούς μας στόχους. Αν δεν εμπιστευόμαστε τους ειδικούς τότε θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, να κατανοούμε τους κινδύνους που αναλαμβάνουμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματα μας.
Αν επιθυμούμε να διαχειριζόμαστε μόνοι μας τα χρήματα μας, λοιπόν προσοχή! Δεν θα πρέπει να εμπλακούμε σε επενδύσεις που δεν καταλαβαίνουμε και ποτέ να μην επενδύουμε όλα τα χρήματα μας σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή και σε ένα μεμονωμένο περιουσιακό στοιχείο όπως μια μετοχή ή ένα κρυπτονόμισμα. Επιπλέον μην παρασυρόμαστε από τα συναισθήματα μας όπως από τον φόβο και την απληστία!
Θα πρέπει να υιοθετήσουμε την πολλαπλή διασπορά του κινδύνου, διαχρονική ,μεταξύ εταιριών διαφορετικών κλάδων και ταυτόχρονα διεθνική μεταξύ διαφορετικών κρατών! Αυτό επιτυγχάνεται τοποθετώντας ένα σταθερό ποσό κάθε μήνα (αυτό σημαίνει διαχρονική διασπορά) σε διεθνικά αμοιβαία κεφάλαια. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνουμε πολλαπλή διασπορά του κινδύνου αφού επενδύουμε μέσα στον χρόνο και ταυτόχρονα σε πολλά αξιόγραφα πολλών και διαφορετικών χωρών (αυτό σημαίνει διεθνική διασπορά), ελαχιστοποιώντας στο ελάχιστο την πιθανότητα απώλειας.
Βασικές συνιστώσες του Personal Finance
4. Προτεινόμενες στρατηγικές Personal Finance
Όσο πιο γρήγορα αρχίσουμε να σχεδιάζουμε και να εφαρμόζουμε ένα χρηματοοικονομικό σχέδιο το οποίο είναι προσαρμοσμένο σε εμάς ,τόσο πιο έτοιμοι προετοιμασμένοι θα είμαστε να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις ενός αναπάντεχου γεγονότος. Φυσικά ποτέ δεν είναι αργά για να ξεκινήσουμε να βάζουμε χρηματοοικονομικούς στόχους με σκοπό να προσφέρουμε στον εαυτό μας και στην οικογένειά μας χρηματοοικονομική ασφάλεια και ελευθερία. Παρακάτω ακολουθούν κάποιες από τις προτεινόμενες από τους ειδικούς βέλτιστες πρακτικές και συμβουλές σχετικά με το Personal Finance οι οποίες μπορούν να προσαρμοσθούν στις ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου ξεχωριστά.
4.1 Κατάρτιση Προϋπολογισμού
Η δημιουργία ενός προϋπολογισμού κρίνεται απαραίτητη ώστε μέσω ελέγχου και ορθής απεικόνισης της χρηματοοικονομικής μας κατάστασης, να ζούμε εντός των οικονομικών δυνατοτήτων μας και να αποταμιεύουμε αρκετά ώστε να επιτύχουμε τους μακροπρόθεσμους στόχους μας. Η πιο δημοφιλής στρατηγική που προτείνεται από τους ειδικούς του financial planning είναι ο κανόνας του 50/30/20 και αποτελεί ένα ευρέως αποδεκτό γενικό πλαίσιο κατανομής του εισοδήματος μας , το οποίο αναλύεται ως εξής:
- το 50% του καθαρού εισοδήματος μας (μετά από φόρους και εισφορές) κατευθύνεται στα απαραίτητα στοιχεία διαβίωσης, όπως το ενοίκιο, οι λογαριασμοί υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, οι αγορές ειδών πρώτης ανάγκης (τρόφιμα, είδη προσωπικής υγιεινής κ.α.) μεταφορικά έξοδα κλπ,
- το 30% του εισοδήματος κατευθύνεται σε δαπάνες για την απόλαυση της ζωής όπως για παράδειγμα φαγητό έξω, αγορές ρούχων, κλπ ενώ
- το 20% πρέπει να στοχεύει στο μέλλον και να κατανέμεται κατά περίπτωση στην εξόφληση χρεών και στην αποταμίευση.
4.2 Αποτελεσματική διαχείριση του φορολογητέου εισοδήματος
Η σωστή διατήρηση των οικονομικών μας αρχείων και ιδιαίτερα των αποδείξεων των δαπανών που εκπίπτουν από το εισόδημα μας είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας. Θα πρέπει να ενημερωνόμαστε ή να επιλέξουμε έναν έμπειρο φορολογικό σύμβουλο με σκοπό της ελαχιστοποίηση του φόρου αξιοποιώντας τις διατάξεις του νόμου.
Η συλλογή τιμολογίων από εστιατόρια, από πρατήρια καυσίμων, η αγορά αυτοκινήτου με leasing καθώς και άλλες δαπάνες που εκπίπτουν από το εισόδημα μας θα μειώσει τον αναλογούντα φόρο ιδιαίτερα στους ελεύθερους επαγγελματίες.
Τα χρήματα που θα εξοικονομήσουμε θα μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για την ελάφρυνση του χρέους μας και ιδιαίτερα για την εξόφληση των πιστωτικών καρτών οι οποίες όπως έχουμε ήδη αναφέρει μας επιβαρύνουν με υψηλό επιτόκιο.
4.3 Περιορισμός των χρεών
Το χρέος σε μικρή και ελεγχόμενη ποσότητα, σε σχέση πάντα με το εισόδημα μας και τα άλλα περιουσιακά μας στοιχεία, είναι αποδεκτό και μάλιστα αποτελεί πολλές φορές κίνητρο για περισσότερη εργασία! Προσοχή όμως στο «κακό» χρέος το οποίο προέρχεται από δανεισμό για αγορά πραγμάτων που δεν χρειαζόμαστε.
Σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία ως υγιές χρέος χαρακτηρίζεται η αγορά κατοικίας (όχι σε περιόδους φούσκας και με ίδια συμμετοχή το 33-40 % του ποσού), οι σπουδές των παιδιών μας (προπτυχιακές, μεταπτυχιακές ), τα έξοδα για την βελτίωση των δικών μας δεξιοτήτων ή και των παιδιών μας (εκμάθηση ξένων γλωσσών, γλωσσών προγραμματισμού κλπ), καθώς και η αγορά υπολογιστών και άλλων μηχανημάτων που βελτιώνουν τις επαγγελματικές και άλλες δραστηριότητες μας.
Η κατανόηση των ουσιαστικών διαφορών μεταξύ καλού και κακού χρέους θα μας βοηθήσει να χρησιμοποιήσουμε αποτελεσματικά τα χρήματα μας ,περιορίζοντας τα άσκοπα έξοδα μας.
4.4 Δημιουργία κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης (emergency fund)
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εφαρμογές του personal finance και του χρηματοοικονομικού σχεδιασμού είναι η δημιουργία ενός κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης (emergency fund). Το κεφάλαιο έκτακτης ανάγκης είναι ένας ειδικός λογαριασμός για έξοδα που είναι πιθανόν να προκύψουν από έκτακτα γεγονότα, όπως η απώλεια θέσης εργασίας, μια σοβαρή ασθένεια, μια σημαντική επισκευή στο σπίτι ή μια σοβαρή επιδημία όπως είναι σήμερα ο κορωνοϊός. Σκοπός του ειδικού αυτού λογαριασμού είναι η δημιουργία ενός δικτύου ασφαλείας για αυτά τα απρόβλεπτα έξοδα και ταυτόχρονα τη μείωση της ανάγκης να αντληθούν τα έκτακτα αυτά έξοδα από εναλλακτικές αλλά ιδιαίτερα ακριβές πηγές όπως είναι οι πιστωτικές κάρτες ή τα καταναλωτικά δάνεια ή σε ακραίες περιπτώσεις και από τοκογλύφους!
Οι ειδικοί στον χρηματοοικονομικό σχεδιασμό συστήνουν το κεφάλαιο έκτακτης ανάγκης να καλύπτει δαπάνες 3-6 μηνών. Επιπλέον συστήνουν την χρήση των πιθανών επιστροφών φόρου και άλλων έκτακτων αμοιβών για την δημιουργία αποθέματος έκτακτης ανάγκης. Φυσικά το ακριβές ποσό εξαρτάται από πολλές μεταβλητές, οι οποίες αφορούν την προσωπική και οικογενειακή χρηματοοικονομική μας κατάσταση.
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 46% των πολιτών δεν διαθέτει κεφάλαιο έκτακτης ανάγκης που θα κάλυπτε συνολικά τις δαπάνες 3 μηνών (FINRA, 2016). Η ύπαρξη ενός κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης μειώνει το χρηματοοικονομικό άγχος, προσφέροντας προσωπική και οικογενειακή ασφάλεια και ηρεμία.
4.5 Ας Προετοιμαστούμε για τη Συνταξιοδότηση μας
Δεν είναι ποτέ νωρίς για να ξεκινήσουμε να προγραμματίζουμε την συνταξιοδότηση μας. Ένα μεγάλο δένδρο, για να μας να μας προσφέρει ίσκιο προστατεύοντας μας από τον ήλιο κάποιος το έχει φυτέψει πριν από 100 χρόνια!
Ο προγραμματισμός για την συνταξιοδότηση δεν αφορά σε καμία περίπτωση την προβολή της τρέχουσας ονομαστικής σύνταξης στο μέλλον, αλλά την προσαρμοσμένη σε πραγματικούς όρους, αυτή δηλαδή που θα αντιστοιχεί στην ίδια τουλάχιστον ποιότητα ζωής όταν θα έρθει η στιγμή της συνταξιοδότηση μας. Αν αυτό γίνει μετά από 20 -30 χρόνια από σήμερα, η πραγματική αξία της σημερινής ονομαστικής μας σύνταξης θα είναι μειωμένη κατά πολύ και θα μας στερήσει την ποιότητα ζωής που θα θέλαμε. Η προετοιμασία αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία εν όψει των νέων ιατρικών και φαρμακευτικών ανακαλύψεων και τεχνολογιών οι οποίες έχουν επιμηκύνει το προσδόκιμο ζωής εντυπωσιακά.
Στις αρχές του αιώνα το προσδόκιμο ζωής ήταν 42 χρόνια και τώρα έχει διπλασιαστεί φτάνοντας τα 84. Οι προβλέψεις μιλάνε για ένα προσδόκιμο ζωής που σε λίγα χρόνια θα φτάνει τα 100 χρόνια! Αν και αυτά είναι εξαιρετικά καλά νέα, με τα υπάρχοντα δημοσιονομικά προβλήματα των χωρών της Δύσης είναι προφανές ότι το ύψος των πραγματικών συντάξεων θα μειωθεί. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την χώρα μας όπου η υψηλή ανεργία των νέων, οι χαμηλοί μισθοί τους και το έντονο δημογραφικό (που συνεπάγεται υψηλό ποσοστό συνταξιούχων) θα οδηγήσει σε πραγματική μείωση των συντάξεων. Η μοναδική λύση -πέρα από την ανάπτυξη της χώρας μας με υψηλούς ρυθμούς- είναι η αύξηση της αποταμίευσης και η διοχέτευση σε αποτελεσματικές επενδύσεις. Είναι προφανές ότι η προετοιμασία για την συνταξιοδότηση μας πρέπει να ξεκινήσει τώρα!
5. Συμπεράσματα και μερικές σημαντικές συμβουλές
Η μεγαλύτερη επένδυση είμαστε εμείς!
Ελάχιστα ακαδημαϊκά ιδρύματα στον κόσμο προσφέρουν μαθήματα για την σωστή διαχείριση των χρημάτων μας, γι' αυτό και είναι σημαντικό να ενισχύσουμε τις χρηματοοικονομικές μας γνώσεις μακριά από τις παγίδες του λαϊκισμού και της ημιμάθειας. Στην διαχείριση των χρημάτων μας είναι πολύ σημαντικό να μην επηρεαζόμαστε από τα συναισθήματα μας, να είμαστε πειθαρχημένοι, και να έχουμε υπομονή! Φυσικά οι κανόνες μπορούν να παραβιάζονται βραχυπρόθεσμα, αρκεί να είμαστε προσηλωμένοι στους μακροπρόθεσμους στόχους μας.
Ο βασικός σκοπός του Personal Finance είμαστε εμείς! Επενδύουμε λοιπόν στον εαυτό μας, στην εκπαίδευση μας, στις εμπειρίες μας, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και το πιο σημαντικό στην υγεία μας. Από την άλλη μεριά, η βελτίωση της χρηματοοικονομικής μας υγείας και η επίτευξη της χρηματοοικονομικής μας ανεξαρτησίας, θα οδηγήσουν στην μείωση του χρηματοοικονομικού μας άγχους και σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής, που είναι τελικά ο βασικός σκοπός του ανθρώπου.
Μην ξεχνάμε ότι το μεγαλύτερο ταξίδι της ζωής ξεκινάει με ένα μικρό πρώτο βήμα …
Ξεκινάμε λοιπόν τώρα!
