Διατροφή και ψυχική υγεία: ποια είναι η σχέση μεταξύ τους;

• πρόσφατα στοιχεία για την ψυχική υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο
• τι δείχνουν οι μελέτες σχετικά με τη διατροφή και την πρόληψη καταστάσεων ψυχικής υγείας;
• αν η διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων
• τι ρόλο μπορούν να παίξουν τα συμπληρώματα διατροφής στην ψυχική υγεία;

Ένα παγκόσμιο θέμα που μας αφορά όλους

• Σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή και οποιοσδήποτε, οπουδήποτε, μπορεί να επηρεαστεί.
• Η κατάθλιψη είναι μία από τις κύριες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως- εκτιμάται ότι το 5% των ενηλίκων πάσχει από κατάθλιψη.
• Σε παγκόσμιο επίπεδο, ένας στους επτά νέους ηλικίας 10-19 ετών βιώνει κάποια ψυχική διαταραχή. Οι μισές από αυτές τις διαταραχές ξεκινούν από την ηλικία των 14 ετών, αλλά οι περισσότερες δεν εντοπίζονται και δεν αντιμετωπίζονται.
• Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα η σχιζοφρένεια, τείνουν να πεθαίνουν 10-20 χρόνια νωρίτερα συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό.
• Η πανδημία του COVID-19 είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.

Πρόληψη με τη βοήθεια της διατροφής

• Σύμφωνα με μια ανασκόπηση¹ 21 μελετών με συμμετέχοντες από 10 χώρες, ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο — που χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, δημητριακών ολικής αλέσεως, ελαιολάδου, ψαριών, γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών και αντιοξειδωτικών, καθώς και χαμηλή πρόσληψη ζωικών τροφίμων — συσχετίστηκε με μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης. Από την αντίθετη πλευρά, μια δίαιτα δυτικού τύπου —που χαρακτηρίζεται από αυξημένη κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, επεξεργασμένων δημητριακών, γλυκών, γαλακτοκομικών προϊόντων υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, βουτύρου και πατάτας, καθώς και χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών— συνδέθηκε με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης.
• Σε μια λίγο παλαιότερη ανασκόπηση² μιας ομάδας ερευνητών από τη χώρα μας, παρουσιάστηκαν παρόμοια αποτελέσματα, με την υψηλή συμμόρφωση με τη Μεσογειακή διατροφή να σχετίζεται με 32% μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης.
• Όσο για τους εφήβους, μια πρόσφατη ανασκόπηση³ του 2019 που συμπεριέλαβε 56 μελέτες βρήκε μια συσχέτιση ανάμεσα στην αυξημένη κατανάλωση υγιεινών τροφίμων (φρούτα-λαχανικά, ψάρι, ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, όσπρια κ.ά.) και τον μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης.

Είναι η διατροφή ένα “όπλο” στη μάχη για την αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών;

• Η μελέτη SMILES⁴ ήταν μια από τις πρώτες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές που εξέτασαν τον ρόλο της διατροφής στη θεραπεία της κατάθλιψης. Σε διάστημα 12 εβδομάδων, 67 άτομα με μέτρια ή σοβαρή κατάθλιψη έλαβαν είτε διατροφική συμβουλευτική είτε κοινωνική υποστήριξη σε συνδυασμό με τη θεραπεία τους. Η διατροφική παρέμβαση ήταν κοντά στο Μεσογειακό πρότυπο, καθώς έδινε έμφαση στα λαχανικά, τα φρούτα, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, τα λιπαρά ψάρια, το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, τα όσπρια και τους ωμούς ξηρούς καρπούς. Επίσης επέτρεπε μέτριες ποσότητες κόκκινου κρέατος και γαλακτοκομικών. Στο τέλος της μελέτης, όσοι συμμετείχαν στην ομάδα της διατροφικής παρέμβασης παρουσίασαν σημαντικά μεγαλύτερη βελτίωση στα συμπτώματα της κατάθλιψης (ακόμη και όταν οι επιστήμονες έλαβαν υπόψη συγχυτικούς παράγοντες, όπως το κάπνισμα, η σωματική δραστηριότητα και ο δείκτης μάζας σωματος (ΒΜΙ). Αν και αυτά τα αποτελέσματα φαίνονται πολλά υποσχόμενα, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η μελέτη SMILES ήταν μια βραχυπρόθεσμη μελέτη με μικρό δείγμα.
• Πριν 2 χρόνια δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα μιας μετα-ανάλυσης που συμπεριέλαβε 16 τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες. Φάνηκε, λοιπόν, πως οι διατροφικές παρεμβάσεις μείωσαν σημαντικά τα συμπτώματα της κατάθλιψης, αλλά όχι εκείνα του άγχους.
• Υπάρχουν, ωστόσο, και μελέτες στις οποίες η διατροφική παρέμβαση δε φάνηκε να βελτιώνει σημαντικά την ψυχική κατάσταση των ασθενών.

Μήπως τα συμπληρώματα είναι η λύση;

• Σύμφωνα με τα ευρήματα παλαιότερων μελετών, τα χαμηλά επίπεδα ορισμένων μικροθρεπτικών συστατικών -όπως οι βιταμίνες Β6, Β12, D, το φυλλικό οξύ, ο σίδηρος, το μαγνήσιο και ο ψευδάργυρος- συνδέονται με επιδείνωση της διάθεσης, συναισθήματα άγχους και αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης. Αυτό που, όμως, δεν είναι ξεκάθαρο είναι το αν η κατανάλωση extra ποσοτήτων από αυτά τα συστατικά με τη μορφή συμπληρωμάτων μπορεί να έχει περαιτέρω οφέλη για την ψυχική υγεία. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, στην περίπτωση που ένα άτομο έχει έλλειψη βιταμίνης Β12, η λήψη ενός συμπληρώματος της βιταμίνης μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των συμπτωμάτων. Αν, ωστόσο, το άτομο ήδη καλύπτει τις ανάγκες του σε βιταμίνη Β12 μέσω της διατροφής του, δεν είναι ξεκάθαρο το αν το συμπλήρωμα θα βοηθήσει αποτελεσματικά.
• Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τα ω-3 λιπαρά οξέα. Μπορεί αρχικά να έγιναν διάσημα για τον προστατευτικό ρόλο τους για την καρδιά, τα οφέλη τους, ωστόσο, δε σταματούν εκεί. Τα ω-3 παίζουν ρόλο-κλειδί στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και έχει φανεί πως μειώνουν τα επίπεδα φλεγμονής. Με αφορμή αυτό, οι επιστήμονες θέλησαν να διερευνήσουν τις πιθανές επιπτώσεις των ω-3 στην ψυχική υγεία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Li et al. Dietary patterns and depression risk: A meta-analysis. Psychiatry Res. 2017 Jul;253:373-382. doi: 10.1016/j.psychres.2017.04.020
• Psaltopoulou et al. Mediterranean diet, stroke, cognitive impairment, and depression: A meta-analysis. Ann Neurol 2013 Oct;74(4):580-91. doi: 10.1002/ana.23944. Epub 2013 Sep 16.
• Khanna et al. Nutritional Aspects of Depression in Adolescents - A Systematic Review. Int J Prev Med. 2019; 10: 42.
• Jacka et al. A randomised controlled trial of dietary improvement for adults with major depression (the ‘SMILES’ trial). BMC Med. 2017; 15: 23.Published online 2017 Jan 30. doi: 10.1186/s12916-017-0791-y
• Firth et al. The Effects of Dietary Improvement on Symptoms of Depression and Anxiety: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Psychosom Med. 2019 Apr; 81(3): 265–280. Psychosom Med. 2019 Apr; 81(3): 265–280.
• Su et al. Association of Use of Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids With Changes in Severity of Anxiety Symptoms A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Netw Open. 2018 Sep; 1(5): e182327.
• Liao et al. Efficacy of omega-3 PUFAs in depression: A meta-analysis. Transl Psychiatry. 2019; 9: 190.