Καλοκαιρινός καύσωνας; Προσοχή στη θερμοπληξία!

Γράφει ο Κωνσταντίνος Χαλκιάς, Διευθυντής του Παθολογικού Τμήματος της Γενικής Κλινικής Αθηναϊκή MEDICLINIC

Φέτος διανύουμε ένα από τα πιο ζεστά καλοκαίρια των τελευταίων ετών. Όσοι μάλιστα ζούμε στις μεγαλύτερες πόλεις, βιώνουμε καθημερινά ακόμη πιο αυξημένες θερμοκρασίες, τις οποίες γεννούν, με την έκθεσή τους στον ήλιο, τα δομικά υλικά του χώρου που μας περιβάλλει (άσφαλτος, τσιμέντο, γυαλί, έλλειψη επαρκούς φυσικής σκιάς από δέντρα και πάρκα).

Είναι, λοιπόν, οι μέρες αυτές αφορμή για να μάθουμε ή να ξαναθυμηθούμε χρηστικές πληροφορίες για το ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο το καλοκαίρι από επιπλοκές και για το πώς μπορούν ενήλικες και παιδιά να αντιμετωπίσουν αυτό το δύσκολο συνδυασμό της αποπνικτικής υγρασίας και των υψηλών θερμοκρασιών που ονομάζουμε καλοκαιρινό καύσωνα.

Ποιες είναι οι ομάδες υψηλού κινδύνου το καλοκαίρι

Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να κρύβουν κινδύνους για όλους, κάποιοι όμως είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι. Οι προδιαθεσικοί παράγοντες μεγαλύτερης ευαισθησίας στην υπερθερμία και τη θερμοπληξία είναι:

• οι ακραίες ηλικίες, όπως τα μικρά παιδιά, ιδίως όταν δεν τηρούν τους κανόνες ορθής έκθεσης στον ήλιο ή επαρκούς ενυδάτωσης, ή οι ηλικίες άνω των 65 ετών, λόγω μείωσης της λειτουργικότητας των μικρών αιμοφόρων αγγείων και των ιδρωτοποιών αδένων, μεγαλύτερης επίπτωσης χρόνιων παθήσεων, συχνότερης λήψης φαρμακευτικής αγωγής που μπορεί να δυσκολεύει την προσαρμογή στη ζέστη ή να προκαλεί αφυδάτωση, κλπ.
• τα ίδια τα χρόνια νοσήματα σε κάθε ηλικία, όπως καρδιακή, αναπνευστική ή νεφρική ανεπάρκεια, ηπατική δυσπραγία, σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση, κλπ.
• η χρήση ορισμένων φαρμάκων, όπως τα διουρητικά ή ορισμένα νευρολογικά ή ψυχοτρόπα (αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά, αντιπαρκινσονικά), κλπ.
• η χρήση αλκοόλ
• το ιστορικό παλαιότερης θερμοπληξίας
• η παρατεταμένη εργασία κάτω από πολύ υψηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος

Τι νοείται ως θερμοπληξία

Υπό κανονικές συνθήκες, στον άνθρωπο λειτουργεί ομαλά ένας θερμορυθμιστικός μηχανισμός (εσωτερικός θερμοστάτης) με έδρα τον εγκέφαλο, ο οποίος φροντίζει να διατηρείται η θερμοκρασία του σώματος σταθερή, παρά τις όποιες ακραίες μεταβολές της θερμοκρασίας περιβάλλοντος. Όταν το περιβάλλον γίνει κρύο, το σώμα παράγει θερμότητα για να παραμείνει ζεστό, ενώ όταν το περιβάλλον γίνει πιο θερμό το σώμα αποβάλλει θερμότητα για να μην ανεβεί η θερμοκρασία του, περιορίζοντας τις καύσεις του, διευρύνοντας τα μικρά αγγεία του δέρματος, αυξάνοντας την εφίδρωση (αποβολή ιδρώτα) και επιταχύνοντας την αναπνοή.

Κάποιες φορές όμως αυτός ο μηχανισμός μπορεί να φτάσει στα όριά του και να μην λειτουργεί με επάρκεια. Αυτό μπορεί πιο συχνά να συμβεί κατά τους καλοκαιρινούς μήνες μετά από παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο (ηλίαση) και έχει σαν αποτέλεσμα την παθολογική αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος (υπερθερμία).

Το τρίπτυχο υψηλή θερμοκρασία, υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία και άπνοια συνιστά την προϋπόθεση της θερμοπληξίας. Η θερμοπληξία (heatstroke) είναι μια επιπλοκή της υπερθέρμανσης του σώματος σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα. Πρόκειται για μια βαριά και επείγουσα κλινική κατάσταση, η οποία εκδηλώνεται ιδίως σε ηλικιωμένα και εξασθενημένα άτομα, με συμπτώματα αντίστοιχα με εκείνα της καρδιακής προσβολής ή του εγκεφαλικού επεισοδίου.

Θα πρέπει να διακρίνουμε την θερμοπληξία από τη θερμική εξάντληση. Η τελευταία οφείλεται σε μεγάλη απώλεια υγρών από τη ζέστη και δεν απουσιάζει η εφίδρωση, ενώ ο πυρετός είναι χαμηλός ή απών. Τα συμπτώματα και η όλη εικόνα της θερμικής εξάντλησης είναι λιγότερο δραματικά. Η εξάντληση λόγω ζέστης αργεί να εκδηλωθεί ενώ η θερμοπληξία εκδηλώνεται απότομα και σχεδόν χωρίς προειδοποίηση.

Ποια είναι τα συμπτώματα της θερμοπληξίας

Τα πρώτα συμπτώματα της θερμοπληξίας περιλαμβάνουν:

• Δυσκολία στην αναπνοή και έντονη εφίδρωση
• Ατονία, αίσθημα καταβολής δυνάμεων, τάση για λιποθυμία λόγω αφυδάτωσης. Επίσης πρώιμα παρατηρούνται κράμπες λόγω απώλειας ηλεκτρολυτών με την εφίδρωση.
• Στη συνέχεια μπορεί να εμφανισθούν πονοκέφαλος, ζάλη, ναυτία και εμετός
• Επίσης μπορεί να παρατηρηθούν σύγχυση ή παραλήρημα, σπασμοί και κάποιες φορές πλήρης απώλεια αισθήσεων
• Κατά την εξέταση παρατηρούμε ότι το δέρμα είναι καυτό, ερυθρό και ξηρό, η αναπνοή είναι γρήγορη ενώ ο σφυγμός είναι ταχύς αλλά αδύναμος και πέφτει η αρτηριακή πίεση

Σε βαριά θερμοπληξία

• Η θερμοκρασία του σώματος ξεπερνά τους 39 και μπορεί να φτάσει στους 41 βαθμούς Κελσίου
• Ο ασθενής μπορεί να υποστεί μαζική καταστροφή των μυών (ραβδομυόλυση), και νεφρική ανεπάρκεια με ολιγο-ανουρία
• Ο καρδιακός ρυθμός διαταράσσεται όπως και η πήξη του αίματος
• Μπορεί να συμβεί έμφραγμα του μυοκαρδίου ή αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, καθώς και αναπνευστική ανεπάρκεια έως και πνευμονικό οίδημα
• Σε πιο προχωρημένα στάδια μπορεί να παρατηρηθούν σπασμοί ή και εγκεφαλοπάθεια, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κώμα
• Ο θάνατος σ' αυτές τις συνθήκες είναι πολύ πιθανός. Η θνητότητα μπορεί να φτάσει έως το 25% των πασχόντων

Πώς μπορεί κανείς να προλάβει τη θερμοπληξία

• Όταν είναι εφικτό, ιδίως οι πιο ηλικιωμένοι, αποφεύγουμε να μένουμε μόνοι μας κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών. Σε κάθε περίπτωση, φροντίζουμε να έχουμε τακτική επικοινωνία με κάποιον δικό μας που μπορεί να μας βοηθήσει σε περίπτωση ανάγκης
• Συζητάμε ήδη από την αρχή του καλοκαιριού με το γιατρό μας αν με βάση την κατάσταση της υγείας μας θα πρέπει να πάρουμε ειδικές προφυλάξεις και να συνεχίσουμε ή όχι τυχόν λαμβανόμενη από εμάς φαρμακευτική αγωγή
• Αποφεύγουμε όλοι, αλλά ειδικά όσοι ανήκουμε στις ομάδες υψηλού κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα, τις άσκοπες μετακινήσεις τις βαριές δουλειές και ό,τι άλλο μπορεί να μας δυσκολεύει. Το ίδιο ισχύει και για την επίσκεψη στην παραλία κατά τις ώρες με την περισσότερη ζέστη
• Όταν κάνει πολλή ζέστη, είναι καλύτερα να μένουμε σε δροσερούς και ιδανικά κλιματιζόμενους χώρους και εάν είναι απαραίτητο να μετακινηθούμε, φροντίζουμε να φοράμε ελαφρά, άνετα, ανοιχτόχρωμα ρούχα και καπέλο
• Βεβαιωνόμαστε ότι στο χώρο μας υπάρχει και είναι λειτουργικό και καλά συντηρημένο κάποιο βοηθητικό μέσο για τη μείωση της θερμοκρασίας, όπως κλιματιστικό ή ανεμιστήρας και ότι γνωρίζουμε πως να το χρησιμοποιούμε
• Η σωστή χρήση του κλιματιστικού στοχεύει σε θερμοκρασίες που να μην έχουν διαφορά από τον εξωτερικό χώρο μεγαλύτερη των 10 - 12 βαθμών (ιδανικά μεταξύ 20 και 27 βαθμών Κελσίου)
• Όταν είμαστε στην παραλία, περπατάμε ή κάνουμε δουλειά κάτω από τον ήλιο, χρησιμοποιούμε πάντα καπέλο και όπου είναι εφικτό και ομπρέλα θαλάσσης
• Καταναλώνουμε άφθονα υγρά, τρώμε πολλά φρούτα και σαλάτες, περιορίζουμε τη ζάχαρη και τα οινοπνευματώδη και φροντίζουμε τα γεύματά μας να είναι ελαφρά, χωρίς πολλά λιπαρά
• Κάνουμε, συχνά, χλιαρά ντους

Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης, διαχείρισης και ανακούφισης της θερμοπληξίας

Είναι ζωτικής σημασίας να μειωθεί η θερμοκρασία του ατόμου που έχει πάθει θερμοπληξία. Για τον σκοπό αυτό:

• Μεταφέρουμε τον πάσχοντα άμεσα σε δροσερό μέρος, ευάερο και σκιερό ή αν είναι δυνατό σε αεριζόμενο χώρο
• Αφαιρούμε τα βαριά ρούχα και του κάνουμε αέρα
• Κάνουμε εντριβές στα άκρα του με κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω
• Αν είναι εφικτό να καταπιεί, του χορηγούμε άφθονα υγρά με μικρές ποσότητες αλατιού για να αναπληρώσει αυτά που έχασε ο οργανισμός του εξαιτίας της μεγάλης εφίδρωσης
• Τοποθετούμε ψυχρά επιθέματα, όπως κρύες βρεγμένες πετσέτες, κομπρέσες ή παγοθήκες στα χέρια, τα πόδια, στο λαιμό, τη βουβωνική χώρα και τις μασχάλες, ώστε να επιταχύνουμε την απώλεια θερμότητας από το σώμα
• Ελέγχουμε διαρκώς τη θερμοκρασία του σώματός του και συνεχίζουμε τις προσπάθειες ψύξης μέχρι αυτή να πέσει στους 38 βαθμούς Κελσίου. Αντιπυρετικά (π.χ. παρακεταμόλη, ασπιρίνη και αντιφλεγμονώδη φάρμακα) δεν έχουν κανένα ρόλο στη θεραπεία της υπερθερμίας
• Σε περίπτωση εκδήλωσης σπασμών, τον προστατεύουμε από πιθανό αυτοτραυματισμό, χωρίς ωστόσο να τοποθετήσουμε κάτι στο στόμα του ή να του δώσουμε υγρά
• Σε περίπτωση εμετού, τον γυρίζουμε στο πλάι με φορά του στόματος προς τα κάτω, ώστε να διασφαλίσουμε ότι ότι η αεροφόρος οδός παραμένει ανοιχτή

Πότε θα πρέπει κανείς να αναζητήσει ιατρική βοήθεια

Φροντίζουμε ώστε να διακομιστεί ο πάσχων με ασφάλεια στην πλησιέστερη υγειονομική μονάδα, όταν:

• Δεν είναι εφικτό να του χορηγηθούν από το στόμα υγρά και ηλεκτρολύτες λόγω απώλειας συνείδησης ή εμέτων
• Η θερμοκρασία του είναι άνω των 39 βαθμών Κελσίου και ιδίως όταν δεν υποχωρεί με τα πρώτα μέσα ψύξης του που εφαρμόζουμε
• Έχει παρουσιάσει σπασμούς
• Δεν έχει ανακτήσει τις αισθήσεις του μετά από ολιγόλεπτη φροντίδα
• Σε κάθε περίπτωση που έχουμε αμφιβολία για την κατάσταση της υγείας του

Θα πρέπει να είμαστε ευαισθητοποιημένοι για τη δυνητική σοβαρότητα και επικινδυνότητα της θερμοπληξίας. Οι θερμόπληκτοι πολλές φορές χρειάζονται νοσηλεία και μάλιστα σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, ενώ η έγκαιρη και ολοκληρωμένη παρέμβαση μπορεί να ελαττώσει τη θνητότητα.