Κάπνισμα: Μύθοι και αλήθειες

Μια «κακή» συνήθεια έχει επιβιώσει εδώ και αιώνες, κερδίζοντας ανθρώπους απ’ όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη του πλανήτη. Μπορεί το κάπνισμα σήμερα να απεικονίζεται με γραφικό τρόπο στα πακέτα των τσιγάρων και να βρίσκεται διεθνώς υπό διωγμό από μία σειρά αντικαπνιστικών νόμων, ωστόσο μέχρι και πολύ πρόσφατα ήταν ταυτισμένο με τη δήλωση χαρακτήρα. Πλήθος διαφημίσεων, διάσημων αστέρων και δυναμικών ή μοιραίων πρωταγωνιστών σε χολιγουντιανές ταινίες, έπαιρναν σοβαρές αποφάσεις, απολάμβαναν τη ζωή ή αναδείκνυαν τα χαρακτηριστικά του φύλου τους, μ’ ένα τσιγάρο στο χέρι.  

Ίσως αυτές οι αντιφατικές εικόνες ευθύνονται εν μέρει για τους αναρίθμητους «μύθους» που αφορούν το κάπνισμα. 

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος, η Ειδική Πνευμονολόγος Ηλιάνα Σαμαρτζή υπογράφει για την INTERAMERICAN ένα άρθρο που δίνει όλες τις, ομολογουμένως σκληρές αλήθειες γύρω από το κάπνισμα, αλλά επίσης προτείνει λύσεις για μία ζωή χωρίς τσιγάρο.

Μύθος 1: Λίγα τσιγάρα την ημέρα επιτρέπονται 

Πέντε τσιγάρα την ημέρα για τέσσερεις εβδομάδες και ήδη έχουμε εθιστεί στη νικοτίνη! Συνεπώς είναι μύθος ότι μπορούμε να καπνίζουμε δυο- τρία τσιγάρα την ημέρα, χωρίς να βλάπτουμε την υγεία μας. Τι είναι αυτό που προκαλεί τον εθισμό; Μία μόλις “ρουφηξιά” από το τσιγάρο αρκεί για να στείλει τη νικοτίνη στον εγκέφαλο μέσα σε δέκα δευτερόλεπτα. Αυτή, μέσω χημικών ουσιών που απελευθερώνονται, όπως η ντοπαμίνη και η νοραδρεναλίνη, μας κάνει να νιώθουμε ηρεμία και εγρήγορση. Απολαμβάνουμε αυτό το αίσθημα και έτσι συνεχίζουμε να καπνίζουμε.  Ο ρόλος του τσιγάρου γίνεται σημαντικός στη ζωή μας, καθώς ο εγκέφαλος αναζητά διαρκώς μία δόση νικοτίνης.

Σήμερα, πάνω από 78.000.000 καπνιστών στην Ευρώπη θέλουν να διακόψουν το κάπνισμα, αλλά δεν έχουν βρει την κατάλληλη υποστήριξη από τις διάφορες δομές.

Παράλληλα τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν το κάπνισμα δυστυχώς είναι απολύτως πραγματικά, πολύ δυσάρεστα και δυσοίωνα:

• 80.000 – 100.000 νέα άτομα ανά έτος εθίζονται στον καπνό. Ανάμεσα στα συμπτώματα εθισμού στη νικοτίνη αναγνωρίζουμε το άγχος, την κατάθλιψη, τη δυσκολία συγκέντρωσης και την ευερεθιστότητα. Τα συμπτώματα ξεκινούν 6 έως 12 ημέρες από την έναρξη του καπνίσματος, κορυφώνονται σε 4 έως 6 εβδομάδες μετά την έναρξη και βελτιώνονται σε 4 έως 6 εβδομάδες μετά τη διακοπή του καπνίσματος.
• 700.000 θάνατοι ανά έτος στην Ευρώπη οφείλονται στο κάπνισμα ( World Health Organisation) .
• 2.000.000 θάνατοι αναμένονται το 2020 στην Ευρώπη, εάν δεν γίνει κάποια παρέμβαση.

Βέβαια, υπάρχουν δομές που μπορούν να μας βοηθήσουν στη διακοπή του καπνίσματος και αυτές είναι όλοι οι επαγγελματίες υγείας που έχουν ειδική εκπαίδευση στη διακοπή καπνίσματος και τα ιατρεία διακοπής καπνίσματος.

Μύθος 2: Δεν είναι αποδεδειγμένο ότι το κάπνισμα βλάπτει την υγεία

Δυστυχώς είναι αποδεδειγμένο ότι το κάπνισμα απειλεί την ανθρώπινη ζωή. Και μάλιστα μας ωφελεί να διακόψουμε το κάπνισμα αμέσως, γιατί:

• 90% των θανάτων από Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) προκαλείται από το κάπνισμα τσιγάρου. Η ΧΑΠ είναι η γνωστή νόσος των καπνιστών που εμφανίζεται με δύσπνοια και χρόνιο παραγωγικό βήχα.
• 90% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα στους άνδρες και σχεδόν το 80% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα στις γυναίκες προκαλείται από το κάπνισμα, καθώς οι τοξικές ουσίες που περιέχονται στον καπνό του τσιγάρου μπορούν να καταστήσουν κακοήθη τα κύτταρα στους αεραγωγούς του ανθρώπινου σώματος.
• Το κάπνισμα δεν βλάπτει μόνο τους πνεύμονες, αλλά και πολλά άλλα ζωτικά μέρη του οργανισμού, προκαλεί δυσοσμία στην αναπνοή, επιταχύνει τη γήρανση της επιδερμίδας και μειώνει τη γονιμότητα.
• Στις δραστηριότητες όπου η αναπνοή είναι πολύ σημαντική, όπως το ανέβασμα σκάλας, το περπάτημα, τα αθλήματα, ο χορός και το τραγούδι, θα υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη δυσκολία. Αν κάποιος συνεχίζει να καπνίζει, τότε η αναπνοή μπορεί να κόβεται ακόμα και όταν ξεκουράζεται!

Μύθος 3: Χρειάζεται να περάσει καιρός μετά τη διακοπή, για να δούμε τα πρώτα οφέλη στην υγεία μας

Στην πραγματικότητα, από τα 20’ πρώτα κιόλας λεπτά μπορούμε να δούμε τη διαφορά. Τα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος είναι πολλά και όχι μόνο για τους πνεύμονες…

• Σε 20 λεπτά: βελτιώνεται η κυκλοφορία του αίματος. Η αρτηριακή πίεση και οι σφυγμοί επανέρχονται στο κανονικό.
• Σε 8 ώρες: τα επίπεδα του οξυγόνου στο αίμα επανέρχονται στο φυσιολογικό.
• Σε 24 ώρες: οι πνεύμονες αρχίζουν να καθαρίζουν από τη βλέννα και τα υπολείμματα του καπνού. Το μονοξείδιο του άνθρακα έρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα.
• Σε 48 ώρες: Δεν υπάρχει πλέον νικοτίνη στο σώμα και βελτιώνεται η γεύση και η όσφρηση.
• Σε 72 ώρες: Η αναπνοή γίνεται ευκολότερη και τα επίπεδα ενέργειας αυξάνονται.
• Σε 2 - 12 εβδομάδες: Βελτιώνεται περισσότερο η κυκλοφορία του αίματος και η άσκηση γίνεται πιο εύκολη.
• Σε 1 χρόνο: Ο κίνδυνος εμφράγματος του μυοκαρδίου μειώνεται στο 50%.
• Σε 10 χρόνια: Ο κίνδυνος καρκίνου του πνεύμονα μειώνεται στο 50%
• Σε 15 χρόνια: Ο κίνδυνος εμφράγματος του μυοκαρδίου πέφτει στα επίπεδα του γενικού πληθυσμού που δεν έχει καπνίσει ποτέ.

Μύθος 4: Η διακοπή του καπνίσματος είναι αδύνατη.  

Δεν είναι εύκολο να διακόψετε το κάπνισμα, αλλά αν το έχετε πάρει απόφαση, θα τα καταφέρετε.

Πως γίνεται η διακοπή του καπνίσματος: 

Η διακοπή καπνίσματος μπορεί να γίνει με συμβουλευτική, με χρήση φαρμάκων ή με συνδυασμό των δύο παραπάνω. Ένας ειδικός γιατρός θα σας καθοδηγήσει να βρειτε νέους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς:

• Αρχικά, ορίστε μία “ημερομηνία διακοπής”. Μαζί με τον γιατρό σας αναζητήστε τα ερεθίσματα που σας κάνουν να θέλετε να καπνίσετε και εξερευνήστε κάποιους τρόπους για να τα αποφύγετε.
• Κάθε φορά που μπαίνετε σε πειρασμό, υπενθυμίστε στον εαυτό σας γιατί κόψατε εξαρχής το κάπνισμα.
• Αν υπάρχουν άνθρωποι που καπνίζουν στο περιβάλλον που βρίσκεστε, απομακρυνθείτε σε κάποιον άλλο χώρο, μη καπνιστών.
• Ασχοληθείτε με κάτι για να μην το σκέφτεσαι. Η καθημερινή γυμναστική είναι μία καλή ασχολία “αντιπερισπασμός” για να προάγει τη συνεχή αποχή, ενώ περιορίζει επίσης την αύξηση του σωματικού βάρους.
• Πίνετε άφθονο νερό.
• Πάρτε βαθιές ανάσες.

Μύθος 5: Στην διακοπή του καπνίσματος δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται φάρμακα

Ο εθισμός στην νικοτίνη είναι πολύ ισχυρός και έτσι μόνο ένα 5-10%  των “προσπαθειών διακοπής” στέφονται με επιτυχία. Αν η συμβουλευτική βοήθεια δεν αποδώσει από μόνη της τότε ο ιατρός συστήνει θεραπεία η οποία περιλαμβάνει, ανάλογα με τον βαθμό εθισμού, τις εξής επιλογές:

• Τα υποκατάστατα νικοτίνης, όπως η τσίχλα ή τα αυτοκόλλητα, τα οποία μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα στέρησης, παρέχοντας μικρές μετρημένες δόσεις νικοτίνης στο σώμα. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι τα φάρμακα κατά του καπνίσματος μπορούν να διπλασιάσουν ή ακόμα και να τριπλασιάσουν τις πιθανότητες σας να τα καταφέρετε.
• Άλλη θεραπευτική επιλογή που συνιστάται από τους γιατρούς στις περιπτώσεις βαρέων καπνιστών είναι τα φάρμακα χωρίς νικοτίνη, όπως η Βουπροπιόνη και η Βαρενικλίνη. Επίσης έχουν αποτέλεσμα στην άμβλυνση της έντονης επιθυμίας για κάπνισμα και των συμπτωμάτων στέρησης. 

Μύθος 6: Τα υποκατάστατα των τσιγάρων, όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, είναι απολύτως ασφαλή

Σε απάντηση για την επιτυχή αύξηση των πολιτικών ενάντια στο τσιγάρο, η καπνοβιομηχανία έχει αναπτύξει νέα προϊόντα, επιτρέποντας στους καταναλωτές να αποκτήσουν τη νικοτίνη χωρίς τη χρήση ενός τσιγάρου (Nicottine tob Res, 2007 May).

Σε πολλές περιπτώσεις, αυτά τα νέα προϊόντα θεωρούνται ότι “μειώνουν τη βλάβη που προκαλεί το τσιγάρο” ή ότι είναι ασφαλείς εναλλακτικές λύσεις στα συμβατικά τσιγάρα. Ωστόσο δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη επιστημονική μελέτη, για να τεκμηριώσει την υπόθεση αυτή (Report by the conference of the parties to the WHO framework convention on tobacco control, 2010). Αντίθετα, διαθέσιμες έρευνες δείχνουν ότι τα προϊόντα αυτά ενέχουν σημαντικό κίνδυνο για την υγεία των καπνιστών, θέτοντας τους σε συνεχή υψηλό κίνδυνο για ασθένεια και έχοντας αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία (US FDA statement on cigs, 2012 και Health Canada advisory on e-sigs 2009). Η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, όσον αφορά τη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου, υιοθετεί πλήρως τις θέσεις της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας (ERS 21/02/2012) η οποία αντιτίθεται στη χρήση όλων των προϊόντων καπνού, καθώς και στην προώθηση προϊόντων νικοτίνης χωρίς έγκριση. Συμπερασματικά η Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία υποστηρίζει ότι οι καπνιστές δεν θα πρέπει να υποκαθιστούν ένα καρκινογόνο προϊόν με ένα άλλο (US Surgeon General, 2003).

Από την άλλη πλευρά σε πρόσφατη ανασκόπηση μελετών που συγκρίνουν το άτμισμα με το κάπνισμα, συγκεντρώθηκαν 40 σχετικά άρθρα , εκ των οποίων τα 29 συμπεριελήφθησαν στην ανασκόπηση. Τα αποτελέσματα είναι αντικρουόμενα. Το ηλεκτρονικό τσιγάρο φάνηκε λοιπόν να έχει μέτρια οφέλη στη διακοπή καπνίσματος. Αντιθέτως σε άλλες μελέτες φάνηκε ότι οι καπνιστές συνέχισαν τη συνήθεια τους με το ηλεκτρονικό τσιγάρο αντί να διακόψουν τελείως το κάπνισμα. Αναφέρεται ότι στο ηλεκτρονικό τσιγάρο υπάρχουν συνολικά 22 τοξικές ουσίες εκτός από τη νικοτίνη. Κάποιες από αυτές είναι σε μικρότερες συγκεντρώσεις σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο. Συμπερασματικά από την παραπάνω ανασκόπηση μελετών, απαιτούνται μακροχρόνιες έρευνες για τις παρενέργειες από τη χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων (vapine vs smoking, curr Drugs Saf 2018).

Οι μελέτες που αφορούν στα προϊόντα θέρμανσης καπνού (IQOS) είναι περιορισμένες και ενώ ορισμένες δείχνουν ότι το IQOS είχε μειωμένη κυτταροτοξικότητα σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο και υψηλότερη από το ηλεκτρονικό τσιγάρο, χρειάζονται πιο μακροχρόνιες και εμπεριστατωμένες μελέτες για να έχουμε αποτελέσματα (Tob control 2018: Cytotoxic effects of heated tobacco products HTP on human bronchial epithelial cells).

Μύθος 7: Είναι βέβαιο ότι ο βελονισμός βοηθά στην διακοπή του καπνίσματος

‘Οσον αφορά στις εναλλακτικές μεθόδους διακοπής καπνίσματος, με πιο ευρέως διαδεδομένη αυτή του βελονισμού, έχουμε περιορισμένο αριθμό μελετών στη διάθεσή μας. Σε μία έρευνα που έγινε σύγκριση του βελονισμού με τα υποκατάστατα νικοτίνης, αναφέρεται μη κατωτερότητα του βελονισμού (Wang et al, “Efficacy of acupuncture is non inferior to nicotine replacement therapy for tobacco cessation.”). Ωστόσο υπήρξε αμφισβήτηση των αποτελεσμάτων λόγω μικρού δείγματος ασθενών και υποδοσολογίας στα υποκατάστατα νικοτίνης που χρησιμοποιήθηκαν (Alain Braillon et al Chest 2018, vol 153).

Μύθος 8: Οι συνέπειες του παθητικού καπνίσματος δεν είναι τόσο τρομερές

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποστηρίζει ότι το παθητικό κάπνισμα ή αλλιώς ο εισπνεόμενος από το περιβάλλον καπνός είναι καρκινογόνος για τον άνθρωπο και δεν υπάρχουν ασφαλή επίπεδα έκθεσης.

• Τα παιδιά που εκτίθενται σε παθητικό κάπνισμα είναι σε αυξημένο κίνδυνο για αιφνίδιο θάνατο, οξείες λοιμώξεις του αναπνευστικού και σοβαρό άσθμα.
• Το κάπνισμα των γονιών προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα και επιβραδύνει την ανάπτυξη των πνευμόνων στα παιδιά.
• Το παθητικό κάπνισμα είναι επίσης συνδεδεμένο με το καρκίνο του πνεύμονα στους ενήλικες.
• Σε ενήλικες μη καπνιστές το παθητικό κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει βήχα, παραγωγή φλέματος, δύσπνοια, και μειωμένη αναπνευστική λειτουργία.

(European respiratory society, www. European-lung-foundation.org, www.cdc.gov/tobaco/data_statistics/2010, www.surgeongeneral.gov/library reports)

Κλείνοντας οφείλουμε να πούμε ότι δεν υπάρχει “θεραπεία” για το κάπνισμα. Οι περισσότεροι περνούν από φάσεις που κόβουν και ξαναρχίζουν το κάπνισμα, γεγονός που εκφράζει την ισχύ του εθισμού.

Αν στην αρχή δεν τα καταφέρετε, μην αποθαρρύνεστε! Δοκιμάστε ξανά. Κάθε φορά που προσπαθείτε να το κόψετε έχετε περισσότερες πιθανότητες να πετύχετε! 

Tο κείμενο γράφει η Ηλιάνα Σαμαρτζή, Ειδικός Πνευμονολόγος, MD, MSc Δημόσιας Υγείας, Μέλος ΕΠΕ, ERS, ESRS,  Μετ/θείσα στις Διαταραχές Ύπνου

Βιβλιογραφία

• www.european-lung-foundation.org (ERS expert, prof Riccardo Polosa)
• ERS Task Force, “Smoking cessation in patients with respiratory disease”, ERJ 2017
• Silagy C. et al, “Nikotine replacement therapy for smoking cessation”, Chocrane Database, Rev 2004
• Eisenberg, Bupropion and varenicline οn smoking cessation”, MAJ,2009.\ERS SchoolSeminar on Smoking Cessation, 2014