Επίσκεψη στο γιατρό ή στο νοσοκομείο κατά τη διάρκεια της πανδημίας

Την ανάπτυξη του παρόντος κειμένου ανέλαβε η ομάδα Ιατρών του Ινστιτούτου Prolepsis, Ελένη Παπαδημητρίου, Σοφία Τζιρίτα και Αναστασία Πανταζοπούλου, και τα μέλη της Επιστημονικής Ομάδας του Ινστιτούτου, Ντίνα Ζώτα, Ψυχολόγος-Ειδικός Προαγωγής Υγείας και Αφροδίτη Βελουδάκη, Ειδικός Επικοινωνίας της Υγείας, υπό την εποπτεία της Δρ. Αθηνάς Λινού, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Prolepsis.

Για τη δημιουργία του παρόντος αξιοποιήθηκαν 24 δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες.

Οι αλλαγές που προέκυψαν στην καθημερινότητά μας, λόγω της πανδημίας, δεν άφησαν ανεπηρέαστο και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε διάφορα θέματα σχετικά με την υγεία μας γενικότερα. Φαίνεται μάλιστα ότι έχουν επηρεάσει ακόμη και τον τρόπο που λαμβάνουμε αποφάσεις για ιατρικά θέματα. Για παράδειγμα:

- πόσο συχνά θα αναζητήσουμε ιατρική βοήθεια, είτε πρόκειται για κάποιο επείγον ιατρικό πρόβλημα, είτε για τους, επίσης πολύ σημαντικούς, τακτικούς προληπτικούς μας ελέγχους, π.χ. μαστογραφία, κολονοσκόπηση.

- Άλλο παράδειγμα είναι κατά πόσο θα επιλέξουμε να επισκεφτούμε έναν ειδικό για κάποια ενόχληση που αισθανόμαστε ή όταν παρατηρήσουμε κάτι που έχει αλλάξει στο σώμα μας.

Είναι γεγονός ότι, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των lockdown, μειώθηκαν αισθητά οι επισκέψεις σε όλες τις μονάδες υγείας.

Ως αποτέλεσμα, πολλοί ασθενείς με χρόνια προβλήματα υγείας έμειναν χωρίς παρακολούθηση. Επίσης,  ασθενείς με οξέα συμπτώματα απέφυγαν την επίσκεψη σε τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων. Φαίνεται, επομένως, ότι πολλοί ασθενείς δεν κάλυψαν τις σχετικές με την υγεία ανάγκες τους. Ταυτόχρονα, όμως, θετικό πρόσημο της πανδημίας ήταν η ευρεία χρήση της τηλεϊατρικής και η εξοικείωση γιατρών και ασθενών με νέα τεχνολογικά μέσα ιατρικής παρακολούθησης και συμβουλευτικής.

Σχετική έρευνα που έγινε πρόσφατα σε νοσοκομείο της χώρας μας έδειξε σημαντικές μεταβολές στη χρήση υπηρεσιών υγείας. Ειδικότερα:

- Καταγράφηκε μείωση των εισαγωγών για οξέα στεφανιαία επεισόδια, αιμορραγίες πεπτικού και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Το φαινόμενο αυτό έχει ιδιαίτερα σοβαρές συνέπειες καθώς μπορεί να οδηγήσει ασθενείς που παραμελούν την έγκαιρη προσέλευσή τους στο νοσοκομείο σε περισσότερους θανάτους αλλά και χειρότερη πρόγνωση.

- Μείωση καταγράφηκε και στις προγραμματισμένες επισκέψεις των ασθενών στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων για ήδη γνωστά προβλήματα υγείας.

- Παράλληλα, όμως, η τηλεϊατρική χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως εναλλακτική λύση. Μάλιστα, προσέφερε ταυτόχρονα και επιπλέον οφέλη, όπως η μειωμένη έκθεση σε μεταδοτικές ασθένειες και, κάτι πολύ σημαντικό, η πιο συστηματική επικοινωνία ιατρού-ασθενούς.

Που όμως οφείλονται αυτές οι αλλαγές;

Αρχικά, παρατηρήθηκε στους ασθενείς το αίσθημα του φόβου ότι στο νοσοκομείο ή σε κάποιο ιδιωτικό ιατρείο θα έρθουν αντιμέτωποι με τον ιό. Το γεγονός, επίσης, ότι στα νοσοκομεία είχαν αναβληθεί, για παράδειγμα προγραμματισμένες επισκέψεις ή/και χειρουργικές επεμβάσεις, ώστε να εξυπηρετούνται τα επείγοντα περιστατικά που σχετίζονταν με την COVID-19 δημιουργούσε στους ασθενείς επιπλέον αίσθημα ανασφάλειας. Καθώς πλεόν επανερχόμαστε στην κανονικότητα, ο τρόπος λειτουργίας των νοσοκομείων αναδιοργανώνεται ώστε να μπορούν να αντιμετωπιστούν με ασφάλεια τόσο τα επείγοντα περιστατικά που προκύπτουν λόγω της πανδημίας, όσο και οι εξετάσεις που αποσκοπούν στην παρακολούθηση χρόνιων νόσων ή στην έγκαιρη προκλινική διάγνωση που αφορά στην πρόληψη. Παράλληλα, έχει παρατηρηθεί ότι και οι πολίτες είναι πλέον περισσότερο ευαισθητοποιημένοι σε θέματα υγιεινής (κυρίως υγιεινής των χεριών) και γνωρίζουν περισσότερα αναφορικά με την προστασία από την COVID-19, λόγω και της συνεχούς πληροφόρησης για σχετικά θέματα.

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι πολύ σημαντικό να τονισθεί ότι δεν πρέπει να αμελούμε να απευθυνθούμε στο γιατρό μας ή να επισκεφθούμε το νοσοκομείο αν παρατηρήσουμε κάποια αλλαγή στο σώμα μας, αν αισθανθούμε κάποια ενόχληση που μας ανησυχεί ή αν έχουμε κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας που χρήζει συστηματικής παρακολούθησης. Επίσης, είναι εξίσου σημαντικό να τηρούμε τις προγραμματισμένες επισκέψεις για τον τακτικό προληπτικό μας έλεγχο. Οι προληπτικές εξετάσεις μπορούν να αποκαλύψουν σε πρώιμα σημάδια σοβαρές ασθένειες και γι' αυτό δεν πρέπει να αμελούνται από κανέναν!

Προληπτικές ιατρικές εξετάσεις

Οι προληπτικές εξετάσεις που δεν θα πρέπει να παραλείπουμε γενικά αλλά και κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι οι παρακάτω.

Για τα παιδιά:

Οι προγραμματισμένες επισκέψεις στον παιδίατρο για εξέταση και εμβολιασμό, σύμφωνα με το εγκεκριμένο από το Υπουργείο Υγείας Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, είναι απαραίτητες για την προστασία και τη συστηματική παρακολούθηση της υγείας και της ανάπτυξης των παιδιών.

Για τις γυναίκες:

• Test pap για την ανίχνευση προκαρκινικών ή καρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της μήτρας θα πρέπει να γίνεται κάθε 3 χρόνια μετά την ηλικία των 21 ετών και σε όλες τις γυναίκες από την έναρξη της σεξουαλικά ενεργού ζωής, εκτός και αν ο γυναικολόγος που μας παρακολουθεί συμβουλεύσει διαφορετικά.
• Μαστογραφία για την ανίχνευση πρώιμων αλλοιώσεων του καρκίνου του μαστού θα πρέπει να γίνεται ανά δύο έτη μετά την ηλικία των 40 ετών, εκτός και αν ο θεράπων ιατρός μας συμβουλεύσει διαφορετικά.

Για τους άντρες:

Έχει προβληθεί αρκετά ο ρόλος της μέτρησης του ειδικού προστατικού αντιγόνου για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη που συστήνεται σε άνδρες 55 έως 69 ετών ανά έτος. Η προκλινική αυτή εξέταση όμως έχει αμφισβητηθεί και δεν περιλαμβάνεται στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Για άνδρες και γυναίκες:

• Η κολονοσκόπηση για την πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου του παχέος εντέρου περιλαμβάνεται σε Ευρωπαϊκές αλλά και διεθνείς οδηγίες για άτομα άνω των 45 ετών ανά πενταετία όταν υπάρχουν παράγοντες κινδύνου (π.χ. θετικό οικογενειακό ιστορικό) και για το γενικό πληθυσμό άνω των 50 ετών ανά δεκαετία.
• Συχνά προτείνονται και βασικές αιματολογικές εξετάσεις, όπως μια γενική αίματος, εξέταση ούρων, ένας αδρός βιοχημικός έλεγχος που περιλαμβάνει μέτρηση σακχάρου (γλυκόζης) αίματος, ουρίας, κρεατινίνης, κύκλου λιπιδίων, ηπατικών ενζύμων κοκ. Βασικότερη όμως είναι η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και του σωματικού βάρους που θα πρέπει να γίνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα για να σχεδιαστούν παρεμβάσεις μείωσης του κινδύνου εμφάνισης σοβαρών καρδιαγγειακών νοσημάτων.
• Ειδικότερα για τα άτομα άνω των 60 ετών, συνιστάται και ο ετήσιος οφθαλμολογικός και καρδιολογικόςέλεγχος.

Σημαντική σημείωση: Το πότε (σε ποια ηλικία) θα ξεκινήσουμε και πόσο συχνά θα κάνουμε τους τακτικούς προληπτικούς ελέγχους, όπως περιγράφονται παραπάνω είναι ενδεικτικά (δηλαδή οι παραπάνω συστάσεις αφορούν στο γενικό υγιή πληθυσμό). Το είδος του ελέγχου και η συχνότητα με την οποία αυτός επαναλαμβάνεται μπορεί να είναι διαφορετικός για κάθε άτομο, διότι εξαρτάται από τα ευρήματα τόσο της φυσικής εξέτασης του ίδιου, αλλά και από το ατομικό, οικογενειακό και επαγγελματικό ιστορικό του. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό να συμβουλευόμαστε και να ενημερωνόμαστε από τον γιατρό μας για τον προγραμματισμό των προληπτικών ελέγχων μας.

Ιατρικές επισκέψεις κατά την περίοδο της πανδημίας – επιστροφή στην «κανονικότητα»

Εκτός από τους προληπτικούς ελέγχους ακόμα και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, δε θα πρέπει να αμελούμε τις προγραμματισμένες ιατρικές επισκέψεις και την αναζήτηση ιατρικής βοήθειας στην περίπτωση επειγόντων περιστατικών.

Την περίοδο αυτή άλλωστε βρισκόμαστε ήδη σε μια διαδικασία «επιστροφής στην κανονικότητα». Ήδη, έχει αρχίσει να αλλάζει και ο τρόπος που οι πολίτες αντιμετωπίζουν τις προγραμματισμένες τους επισκέψεις σε γιατρούς και νοσοκομεία, αλλά και ο τρόπος που αναζητούν ιατρική βοήθεια για επείγοντα περιστατικά. Ο φόβος της επαφής με τον ιό έχει μειωθεί, ενώ είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι αρκετοί ασθενείς με προβλήματα υγείας είναι ήδη πλήρως εμβολιασμένοι. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι ο εμβολιασμός προστατεύει από τη σοβαρή νόσηση και τις σοβαρες επιπλοκές της νόσου που μπορούν να οδηγήσουν στο θάνατο. Έτσι λοιπόν, υπάρχει η πιθανότητα – παρότι εμβολιασμένος – σε επαφή με τον ιό να εμφανίσει κανείς συμπτώματα αλλά η νόσηση να είναι πολύ πιο ελαφριά. Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι τα μη εμβολιασμένα άτομα που έχουν νοσήσει με COVID-19 έχουν πάνω από 2 φορές περισσότερες πιθανότητες να κολλήσουν ξανά COVID-19 από τους πλήρως εμβολιασμένους.

Τα βασικά μέτρα προστασίας

Σε κάθε περίπτωση, όταν επισκεπτόμαστε ένα γιατρό ή πηγαίνουμε στο νοσοκομείο, θα πρέπει και πάλι να λαμβάνουμε τα βασικά μέτρα προστασίας. Χρειάζεται επίσης να συνεχίσουμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να τηρούμε αποστάσεις ασφαλείας. Δεν ξεχνάμε ότι τα νοσοκομεία δεν παύουν να είναι κλειστοί χώροι, στους οποίους συχνά επικρατεί συνωστισμός. Όμως, τηρώντας βασικά μέτρα προστασίας, ο κίνδυνος για μετάδοση του ιού μειώνεται κι έτσι τόσο οι γιατροί όσο και τα νοσοκομεία μπορούν να επιτελέσουν τον κυρίαρχο στόχο τους που είναι η προστασία της υγείας του ασθενούς. Ενδεικτικά, φροντίζουμε για τα παρακάτω:

• Δεν επισκεπτόμαστε γιατρό ή μονάδα υγείας χωρίς προηγούμενη επικοινωνία ή/και ραντεβού.
• Είναι χρήσιμο να κάνουμε ένα επιβεβαιωτικό τηλεφώνημα για το ραντεβού μας λίγες μέρες πριν, ειδικά εάν η ημέρα του ραντεβού είναι αρκετές ημέρες μετά από την τελευταία μας επικοινωνία.
• Κατά την ημέρα του ραντεβού, φροντίζουμε πάντα να φτάνουμε στην ώρα μας, χωρίς καθυστέρηση, ώστε να μην δημιουργείται συνωστισμός.
• Εάν έχουμε συμπτώματα από το αναπνευστικό, όπως βήχα, μπουκωμένη μύτη ή πυρετό, απώλεια της γεύσης ή αισθανόμαστε διαρκή αδυναμία και εξάντληση φροντίζουμε να ενημερώσουμε τον γιατρό, ώστε να μας πει αν θα πρέπει να κάνουμε κάποιο τεστ πριν την επίσκεψή μας ή να την αναβάλλουμε.
• Προτιμάμε ανέπαφες μεθόδους πληρωμής.
• Φροντίζουμε για τη συνεχή τήρηση των μέτρων ατομικής προστασίας: χρήση μάσκας για όση διάρκεια βρισκόμαστε σε εσωτερικό χώρο, τήρηση αποστάσεων ασφαλείας, αποφυγή χώρων συνωστισμού, αποφυγή χρήσης πιθανά μολυσμένων επιφανειών, όπως πόμολα, κουμπιά ανσανσέρ κ.ά., και συχνή χρήση αντισηπτικού διαλύματος.

Ας δούμε παρακάτω κάποιες πιο αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα ατομικής προστασίας που θα πρέπει να τηρούμε όταν επισκεπτόμαστε ιατρικές μονάδες.

Πότε είναι απαραίτητη η μάσκα; Κατά την προσέλευση στον γιατρό ή σε οποιαδήποτε μονάδα υγείας, θα πρέπει να φοράμε την προστατευτική μας μάσκα, ακόμη και εάν έχουμε εμβολιαστεί. Φοράμε τη μάσκα μας σε όλη τη διάρκεια παραμονής μας στον χώρο και όταν μας εξετάζει ο γιατρός, εκτός εάν μας υποδείξει διαφορετικά, π.χ. για να εξετάσει το λαιμό μας ή το φάρυγγα ή στον οδοντίατρο. Σε αυτήν την περίπτωση, ο γιατρός ή ο οδοντίατρος θα πρέπει να πάρει επιπλέον προστατευτικά μέτρα. Μπορεί να φοράει ειδική στολή ή προστατευτική ασπίδα προσώπου πάνω από τη μάσκα. Εάν κατά τη διάρκεια της εξέτασης νιώσουμε οποιοδήποτε αίσθημα ανασφάλειας για την ελλιπή τήρηση των μέτρων, έχουμε κάθε δικαίωμα να την εκφράσουμε στο γιατρό, ώστε να μας εξηγήσει σε σχέση με τη φύση της εξέτασης στην οποία μας υποβάλλει.

Τι αποστάσεις χρειάζεται να τηρούνται κατά τη διάρκεια της αναμονής; Σε χώρο αναμονής του νοσοκομείου ή κάποιου ιατρείου θα πρέπει να διατηρούμε την απόσταση του 1,5 μέτρου από άλλους ασθενείς. Εάν αυτό δεν είναι πάντα εφικτό, μπορούμε να περιμένουμε και εκτός του ιατρείου ή της αίθουσας αναμονής, ενημερώνοντας τον γιατρό ή τους βοηθούς του να μας καλέσουν όταν έρθει η σειρά μας για να εξεταστούμε. Σε περίπτωση που παρατηρήσουμε ότι κάποιος δεν τηρεί τα μέτρα ασφαλείας, μπορούμε και οφείλουμε να του επιστήσουμε την προσοχή, ή να ζητήσουμε από το αρμόδιο προσωπικό να το κάνει, έχοντας υπόψη ότι υπάρχουν ασθενείς οι οποίοι μπορεί να εξαιρούνται από αυτά τα μέτρα.

Ποιοι βασικοί κανόνες υγιεινής θα πρέπει να τηρούνται; Σε όλα τα ιδιωτικά ιατρεία, νοσηλευτικά ιδρύματα και τα δημόσια νοσοκομεία υπάρχουν σημεία με αντισηπτικό υγρό για την απολύμανση των χεριών. Φροντίζουμε να καθαρίζουμε με αυτό τα χέρια μας όταν φτάνουμε και όταν αποχωρούμε. Θα μπορούσαμε να έχουμε μαζί μας το δικό μας αντισηπτικό υγρό, ώστε να το χρησιμοποιούμε άμεσα όποτε χρειαστεί. Καλό θα ήταν, όπως και σε οποιοδήποτε άλλο χώρο, όσο γίνεται, να αποφεύγουμε να αγγίζουμε κοινόχρηστες επιφάνειες ή εάν αυτό είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούμε μαντηλάκια καθαρισμού. Επιπλέον, είναι σημαντικό να μην αγγίζουμε το πρόσωπό μας, τη μύτη, το στόμα ή τα μάτια μας, εάν δεν είμαστε σίγουροι ότι είναι πολύ καθαρά τα χέρια μας.

Κάποια ακόμη ερωτήματα που συνήθως δημιουργούνται όταν πρόκειται να επισκεφθούμε τον γιατρό ή το νοσοκομείο είναι τα παρακάτω:

Χρειάζεται τεστ πριν την επίσκεψη στον γιατρό/νοσοκομείο;

Σε περίπτωση έξαρσης των κρουσμάτων εκτιμούμε την ανάγκη διενέργειας τεστ και παρακολουθούμε τις σχετικές αλλαγές ως προς τις επίσημες οδηγίες. Κατά την τρέχουσα περίοδο, για την επίσκεψη σε ιδιωτικό ιατρείο ή νοσοκομείο οι εμβολιασμένοι ασθενείς δεν χρειάζεται να προβούν σε κάποιον διαγνωστικό έλεγχο. Οι μη εμβολιασμένοι εισέρχονται πάντα με αρνητρικό rapid test.

Μπορεί να με συνοδεύσει κάποιος στο ραντεβού μου με το γιατρό;

Σε κάποιες κλινικές, νοσοκομεία ή/και ιδιώτες γιατρούς απαγορεύεται οι ασθενείς να συνοδεύονται από συγγενείς ή φίλους, εκτός και εάν κρίνεται απολύτως απαραίτητο, π.χ. εάν ένας ασθενής δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί. Στην περίπτωση που υπάρχει αυτή η οδηγία, είναι σημαντικό να την τηρούμε και να πηγαίνουμε μόνοι μας στο γιατρό. Ακόμη όμως και εάν δεν ισχύει κάτι τέτοιο, καλό θα ήταν να επιλέγουμε να πηγαίνουμε χωρίς συνοδό εάν δεν είναι απαραίτητο, ώστε να μη δημιουργούμε συνωστισμό. Στην περίπτωση που έχει έρθει κάποιος μαζί μας, θα πρέπει να μας περιμένει εκτός του ιατρείου ή του νοσοκομείου, ακόμα και εκτός του χώρου αναμονής. Αν είναι απαραίτητη η παρουσία συνοδού κατά την κλινική εξέταση και ο συνοδός μας είναι ανεμβολίαστος θα πρέπει να έχει αρνητικό rapid test.

Μπορεί να μας βοηθήσει η τεχνολογία;

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν είναι εφικτό και το επιτρέπει η φύση της ιατρικής επίσκεψης, μπορούμε να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία. Διάφορες εφαρμογές που διευκολύνουν την επικοινωνία μπορούν να μας βοηθήσουν να περιορίσουμε τις μετακινήσεις και τις δια ζώσης επισκέψεις σε ένα ιατρείο. Για παράδειγμα, μία συνεδρία με έναν ψυχίατρο ή ψυχολόγο ή/και άλλον ειδικό που ακολουθεί αυτή τη μέθοδο μπορεί να γίνει ηλεκτρονικά. Επίσης, η επανεκτίμηση ενός ασθενούς, που δεν χρήζει κλινικής εξέτασης, αλλά περιγραφής της πορείας της νόσου, αλλά και η συνταγογράφηση μίας αγωγής ενεργοποιώντας το πρόγραμμα της άυλης συνταγογράφησης, μπορούν να πραγματοποιηθούν εξ αποστάσεως.

Η πανδημία αυτή ήταν και είναι μια πρωτόγνωρη συνθήκη για όλη την ανθρωπότητα που έχει αλλάξει την καθημερινότητά μας και μας έχει κάνει να προσαρμοστούμε σε νέες συνθήκες διαβίωσης. Αναμφισβήτητα, έχει πλήξει το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου που είναι η υγεία του και σε κάποιες περιπτώσεις έχει αφαιρέσει και την ίδια του τη ζωή. Όμως, υπό ένα πρίσμα αισιοδοξίας, μπορούμε να αναγνωρίσουμε και κάποια οφέλη που έχουν προκύψει. Για παράδειγμα, έχει μειωθεί η μη απαραίτητη θεραπεία ασθενειών (overtreatment), αφού η πανδημία «επέβαλλε» την αναγκαία προτεραιοποίηση των ασθενειών βάσει της βαρύτητάς τους. Παράλληλα, η χρήση της τηλεϊατρικής έχει προσφέρει μεγάλη ευκολία και αμεσότητα στις ιατρικές επισκέψεις, με πολλά υποσχόμενα οφέλη για το μέλλον. Τέλος, η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση όλων μας γύρω από θέματα υγείας, μπορεί με τη σωστή καθοδήγηση να ενισχύσει την κατανόηση, τη γνώση και την παιδεία μας για τα ζητήματα αυτά.

Ανεξαρτήτως των προκλήσεων της εποχής που ζούμε, η υγεία μας αποτελεί θεμελιώδες αγαθό και η προστασία/διασφάλισή της πρέπει να είναι βασική μας προτεραιότητα. Ο φόβος και η αμφιβολία για την ασφάλεια των δομών υγείας δεν θα πρέπει να αποτελούν εμπόδιο για την έγκαιρη επίσκεψη σε περίπτωση είτε επείγουσας ανάγκης είτε τακτικού προγραμματισμένου μας ραντεβού για παρακολούθηση ήδη διαγνωσθείσας ασθένειας ή για προληπτικό έλεγχο. Άλλωστε, η τήρηση απλών μέτρων ασφαλείας από εμβολιασμένους και μη μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό. Ιδιαιτέρως τονίζεται ότι δεν θα πρέπει να αμελούμε τον προληπτικό έλεγχο, που μπορεί να διασφαλίσει την έγκαιρη διάγνωση και να μας προστατεύσει από κοινές και σοβαρές ασθένειες, όπως καρδιοπάθειες, διάφορους τύπους καρκίνου, κ.ά. Μην ξεχνάμε, ότι στην εποχή της πανδημίας δεν παύουν δυστυχώς να υφίστανται και όλες οι ασθένειες που προϋπήρχαν και από τις οποίες οφείλουμε, πάνω απ' όλα στον εαυτό μας, να προστατευτούμε.

Διαβάστε περισσότερα άρθρα από το Ινστιτούτο Prolepsis και την Interamerican

Έφηβοι και νέοι την εποχή του COVID-19

Εμβολιασμός κατά της COVID-19 στην περίοδο της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας: τα νεότερα δεδομένα